Tímarit Máls og menningar - 01.02.1987, Síða 72

Tímarit Máls og menningar
frá stríðslokum) og Ríkisútvarpið laut ríkisvaldinu. Vinstrimenn voru þó
harðastir stuðningsmenn ríkiseinokunar, þó að ítök þeirra í ríkisvaldinu
væru lítil og stundum engin og ítök þeirra í Ríkisútvarpinu í samræmi við
það. Þeim stóð einfaldlega meiri stuggur af markaðsöflunum og höfðu lif-
andi dæmi um afleiðingar samkeppninnar á vettvangi dagblaðanna. I öðrum
löndum mátti hins vegar fyrir löngu síðan finna vott þess að vinstrimenn
gengju fram fyrir skjöldu í baráttunni fyrir afnámi formlegra takmarkana á
útvarpi.
Hér á landi breyttist afstaðan þegar leið á 8. áratug aldarinnar. Fyrst og
fremst varð breytingarinnar vart í röðum Sjálfstæðismanna og má að
nokkru rekja það til kynslóðaskipta og frjálshyggjuvakningar þeirra á
meðal, sem reyndar gekk yfir víða á Vesturlöndum. Að mínu mati stafar
þessi breytta afstaða þó ekki síður af því að innan Ríkisútvarpsins hefur
hægt og bítandi þróast andi aukins sjálfstæðis og siðbundinna (professional
á ensku) vinnubragða. E. t. v. er einfaldast að lýsa því svo að starfslið
stofnunarinnar hafi farið að taka 14. gr. núgildandi útvarpslaga bókstaflegar
en áður (hún var tekin orðrétt úr fyrri útvarpslögum frá 1971). Greinin
hljóðar svo: „Ríkisútvarpið er sjálfstxb stofnun í eigu íslenska ríkisins"
(leturbr. mín ÞB). Afleiðing þessa var sú að nú var ekki lengur á vísan að róa
fyrir stjórnvöld þar sem Ríkisútvarpið var. Hins vegar varð stofnunin við
þessar framfarir starfsliðsins miklu dýrmætari frá almennu lýðræðissjónar-
miði. Þriðja og léttvægasta skýringin á breyttum viðhorfum til ríkisfjölmiðl-
unar er sú að tæknilegar framfarir hafi gert fjölræði í ljósvakanum miklu
fýsilegri kost en áður.
Breski fræðimaðurinn Denis McQuail segir um hlutverk fjölmiðlanna að
kjarni málsins sé hvort þeir stuðli að miðstýringu og samstöðu eða að
valddreifingu og sundrungu. Umfram þetta vakni síðan spurningin hvort
tiltekin tilhneiging sé fremur til góðs eða ills. „Sameinandi" afl getur, segir
McQuail, eflt þjóðerni, aukið framfarir og gefið styrk til átaka í þágu
sameiginlegra markmiða. Eða það getur táknað einsleitni, fjarstýringu og
kúgun. Hollar hliðar „valddreifingar“ eru valfrelsi, fjölbreytni, breytingar,
tækifæri til einstaklingsþroska; óhollu hliðarnar fela í sér glötun sjálfsvit-
undar, félagslega upplausn, einangrun, sundrungu, einmanaleika og vald-
þurrð almennings.
Anthony Smith, sem lengi hefur staðið nærri miðju hringiðu breska
fjölmiðlaheimsins og skrifað mikið um hann, hefur leitt rök að því að
bresku sjónvarpsrisarnir tveir BBC og IBA verði æ líkari hvor öðrum og
virðist ekki ýkja langsótt að líta á þá sem eitt heildarkerfi þjóðarsjónvarps
þar í landi.
Mér virðist framtíð íslenskra ljósvakamiðla óráðin um þessar mundir,
60