Tímarit Máls og menningar - 01.02.1987, Síða 97

Listin að Ijúka sögu
skoða söguna alla. Kannski lýkst hún okkur ekki upp til fulls fyrr en á
síðustu blaðsíðum textans, eða gefur okkur að minnsta kosti sérstakt tilefni
til að líta um öxl.
Sagnahöfundar hafa líka snemma vitað að það er mikill vandi, og mikil
ábyrgð gagnvart lesandanum, að ljúka sögu. Helstu höfundar Islendinga-
sagna vissu það. I lok Egils sögu er sagt frá því að þegar Hrísbrúarkirkja var
rifin fundust undir altarisstaðnum mannabein, sem að sögn gamalla manna
höfðu verið bein Egils. Einsog frægt er orðið tók presturinn Skapti Þórar-
insson haus Egils og setti á kirkjugarðinn: „Var haussinn undarliga mikill,
en hitt þótti þó meir frá líkendum, hve þungr var; haussinn var allr báróttr
útan svá sem hörpuskel.“ Prestur vildi forvitnast um þykkleik haussins, tók
„handöxi vel mikla og reiddi annarri hendi sem harðast ok laust hamrinum á
haussinn ok vildi brjóta, en þar sem á kom, hvítnaði hann, en ekki dalaði né
sprakk, ok má af slíku marka, at hauss sá mundi ekki auðskaddr fyrir
höggum smámennis, meðan svörðr ok hold fylgði“.
Svo virðingarlaus meðferð á hauskúpu söguhetjunnar kann að virðast
skrýtla. En höfundurinn veit hvað hann er að gera. í kaflanum rétt á undan
er Agli lýst sem sjónlausu og frekar umkomulausu gamalmenni. En nú,
löngu eftir dauða sinn, birtist okkur einu sinni enn á eftirminnilegan hátt sá
óviðjafnanlegi kappi sem hann var í fullu fjöri. Slíkt atvik, slík frásögn, ber
vott um handbragð listamanns.
Hátindurinn í Laxdxla sögu er samtalið milli Guðrúnar og sonar hennar
Bolla í lok sögunnar. I orðum hinnar öldruðu konu, „Þeim var ek verst, er
ek unna mest“, kristallast lífsreynsla aðalpersónunnar og harmleikur ævi
hennar birtist okkur í leiftursýn.
Njála fjarar út í frásögninni af því hvernig Flosi á gamals aldri fer til
Noregs til þess að sækja sér húsavið. En um sumarið verður hann síðbúinn
til heimferðar. „Ræddu menn um, at vánt væri skipit. Flosi sagði, at væri
ærit gott gömlum ok feigum, ok sté á skip ok lét í haf, ok hefir til þess skips
aldri spurzk síðan.“ Þetta eru stórkostleg, næstum því goðsöguleg sögulok.
Það er einsog við sjáum ekki aðeins Flosa sökkva í haf, heldur allan heim
hans, heim Njálu.
Hvernig fer nútíma Islendingurinn Halldór Laxness að því að ljúka sögu,
einum sjö hundruð árum síðar en miðaldalandar hans bundu enda á
ódauðleg verk? Eftir að hann var unglingur að burðast með Þórð í Kálfa-
koti, hefur hann um langa ævi lagt stund á þá list og náð meira valdi á henni
en flestir starfsbræður hans. Enda varð með tímanum úr Þórði í Kálfakoti -
Bjartur í Sumarhúsum.
Hér er auðvitað ekki um að ræða neina einhæfa formúlu. Hver saga krefst
sinnar lausnar, sem verður að athuga út frá hennar eigin forsendum. En þar
85