Tímarit Máls og menningar - 01.02.1987, Síða 103

Listin að Ijúka sögu
annari, jafnvel þótt þær hafi einu sinni búið í sama líkama“ (297). Undir lok
sögunnar þegar ástin nær hámarki, en endanlegur skilnaður elskendanna er
ekki langt undan, þá fer Arnaldur með ástríðufulla játningu um einmana-
leika manneskjunnar á úrslitastundum lífsins, „nokkrum mjög einkalegum
og einöngruðum augnablikum“, „sem gera manninn að einstaklingi, að
sérstæðum heimi, að nokkurskonar plássi út af fyrir sig“. Einhversstaðar er
maðurinn „getinn í móðurkvið"; það er annar staður, þar sem hann er „í
heiminn borinn“; og loks sá þriðji, þar sem hann „gefur upp öndina“:
I engum þessara þýðingarmestu staða og augnablika er hann hluti af mergð-
inni, heldur einstaklingur, sem verður til, breytist og þverr fyrir einhverju
hatrammlegu lögmáli, sem ekkert, hvorki í honum, né fyrir utan hann megnar
að rjúfa. I engum þessum stað er neinn, sem getur breytt hlutskipti hans,
hvorki guð né mergðin, ekki einu sinni verklýðsfélag, jafnvel ekki byltingin.
Þegar öllu er á botninn hvolft, þá er maðurinn einn, aleinn, - (322/23)
Já, einn. Eftir nóttina þegar Salka Valka er orðin viss um að Arnaldur
ætlar að yfirgefa hana, „eftir andstutta hljómlausa kveðju þeirra", neitar
svefninn að vitja hennar. Og tilfinningum hennar er lýst í stórfenglegum
myndum af heimsendi:
Þetta var ein af þeim nóttum lífsins, þegar jafnvel gráturinn er frosinn í
barminum. Höll hrynur eftir höll, borg eftir borg, og það heyrist ekkert
hljóð. Það er eins og saga heils mannkyns líði þar undir lok í þögninni. Jörðin
verður aftur auð og tóm. Og myrkur hvílir yfir djúpunum. (350)
Sú lýsing hefði einnig getað átt við Diljá, þar sem hún reikar ein í nóttinni
um stræti Rómaborgar, eftir að Steinn hefur rekið hana frá sér fyrir fullt og
allt.
Þegar Salka Valka er búin að kveðja Arnald um borð í strandferðaskipinu
og komin í land aftur, var orðið „skuggsýnt, hráslagakuldi og byrjað að
hegla. Hann virtist ætla að rjúka upp með garð. Hún settist í klappirnar
fyrir neðan túnið í Mararbúð undir slútandi kletti, og horfði um stund
agndofa á haglið, hvernig það buldi á fjörugrjótinu" (361). Þetta er Óseyri
við Axlarfjörð, ekki hin sólríka strönd Kaliforníu, þangað sem Arnaldur fer.
Um hálsinn ber Salka nisti með mynd af Arnaldi, sem hann hafði gefið
henni endur fyrir löngu, þegar hann fór í fyrsta sinn suður til að læra. Nú,
eftir hinsta skilnað þeirra, tekur hún nistið af hálsi sér og opnar það:
Þessi barnsmynd var ekki lengur mynd, hún var næstum því afmáð, hún var í
rauninni bara endurminning um mynd, ímynd breytileikans, - og samt það
eina, sem hún átti. Hún átti ekkert framar, annað en þessa mynd, sem var ekki
lengur mynd . . ., og þessi orð, sem hafði verið hvíslað í eyra hennar:
91