Tímarit Máls og menningar - 01.02.1987, Síða 105

Listin að Ijúka sögu
barna“. En loks komst upp um hana, og hún var tekin af lífi „í sáluhliðinu
við Rauðsmýrarkirkju á þrenningarhátíð og skornir af henni útlimirnir og
loks höggvið af henni höfuð“ (11). Eftir dauða sinn gekk hún aftur svo um
munaði: „Segja sumir, að ófreskja þessi hafi brotið þrisvar sinnum bæ á
Albogastöðum, aðrir sjö sinnum, unz enginn bóndi eirði þar lengur og
býlið lagðist í eyði sakir stöðugrar óværðar af forynjum í ýmsum myndum“
(13). Dys Gunnvarar sést þann dag í dag „þar sem hæst ber á“ á hálsinum
fyrir vestan Albogastaði: „Kastar ferðamaður steini í dysina í fyrsta sinni,
sem hann á leið um hálsinn, og þykir þá ekki vita á óhöpp, en sumir kasta
steini í þessa dys hvert skipti sem þeir fara hér um veg, og vilja með því
kaupa sér frið.“ (12)
Sagnirnar um Kólumkilla og Gunnvöru varpa frá upphafi óhugnanlegum
skugga á eyðibýlið, sem hefur á seinni tímum verið notað sem beitarhús á
vetrum og þessvegna fengið heitið Veturhús. Aldirnar grúfa þungt yfir
þessum stað. En þegar Bjartur hefur eignast hann eftir átján ára vinnu-
mennsku hjá hreppstjóranum, og kemur á björtum vordegi til að undirbúa
búskap sinn sem sjálfstæður maður, þá er hann í góðu skapi. Hann skírir
staðinn upp og nefnir hann Sumarhús. „Og um leið og hann gengur fram
hjá dys Gunnvarar á hálsinum, spýtir hann út úr sér í fólsku: Andskota
steininn þú hefir af mér, foraðið, - og neitar að gefa henni stein.“ (16)
En svo auðveldlega losnar enginn við aldagömul álög. Framvegis koma
þau Kólumkilli og Gunnvör aftur og aftur við sögu, ekki síst í sambandi við
hin furðulegu og örlagaþrungnu kindadráp í Sumarhúsum. Kólumkilla-
þáttur er langur og fjölbreyttur. Afstaða Bjarts til Gunnvarar er ekki alltaf
neikvæð. Þegar bóndinn í Sumarhúsum virðist loksins hafa komist á réttan
kjöl í veltiárum heimsstyrjaldarinnar, finnst honum „tími til að veita
misskilinni konu litla uppreisn". Hann lætur smíða Gunnvöru legstein til að
standa við dys hennar, „vildi meira að segja lána henni nafn sitt til fylgis um
ókominn tíma í stað hins pápiska ónafns, sem hafði fylgt henni til þessa;
lagði fyrir þá að áletra svo: Reisti Gunnvöru Bjartur" (II, 202/03).
Svo er komið að lokakaflanum. Bjartur hefur orðið að gefast upp við
búskap sinn í Sumarhúsum. Hin rausnarlegu lán Þjóðbankans undir ný-
byggingar hans hafa riðið honum að fullu og lagt ævistarf hans sem
sjálfstæðs manns í rústir, í bili. Sumarhús eru seld á nauðungaruppboði. En
sjálfstæður maður lætur ekki yfirbuga sig. Bjartur undirbýr flutninga að
Urðarseli, koti tengdamóður hans, Beru gömlu, en það hefur nú um langt
skeið verið í eyði. I kaupstaðarferð hefur hann eftir margra ára viðskilnað
fundið dóttur sína, Astu Sóllilju, brjóstveika og ömurlega stadda, og tvö
börn hennar. Hún fylgir honum heim að Sumarhúsum.
Bjartur heldur áfram flutningum og kemur „með Blesa gamla undir tveim
93