Tímarit Máls og menningar - 01.02.1987, Síða 110

Tímarit Máls og menningar
Á síðustu göngu sinni kemur Ólafur aftur við í litla bænum upp undir
jöklinum. „Aumínginn“, dóttir gömlu hjónanna sem liggur í kör án þess að
geta hrært legg né lið, er búin að brjóta spegil sinn, sem leyfði henni að sjá
jökulinn. Skáldið biður nú um að fá að festa annan lítinn spegil á rúmgafl
stúlkunnar, „svo hún sæi aftur jökulinn og hætti að gráta. I þessum spegli á
heima Eitt og Alt, sagði hann“ (262). „Þegar hún vaknar mun hún sjá sólina
koma upp yfir jökulinn" (263). Þetta hlýtur að vera sami spegill og Bera
hafði gleymt hjá Ólafi um borð í strandferðaskipinu nóttina áður en þau
skildu. En um þann spegil orti skáldið ljóð: „Þinn spegil hef ég fundið fagra
mynd“ ... „I þessum spegli á heima Eitt og Alt“ . . . Það er þessi síðari
setning sem Ólafur vitnar í við Aumíngjann.
Það er freistandi að sjá spegilgjöf Ólafs í táknrænu ljósi: skáldið getur
miðlað okkur hinum að minnsta kosti endurspeglun af fegurð þeirri sem er
líf hans og æðsta takmark. Hvað snertir talið um „Eitt og Alt“, þá er um að
ræða gamalt háspekilegt hugtak, sem Laxness hefur auðsjáanlega sótt til
taóismans. En að það er látið merkja einmitt fegurðina, virðist vera sér-
skoðun höfundarins.
Sögunni um Ljósvíkinginn lýkur með þessum orðum: „Hugsaðu um mig
þegar þú ert í miklu sólskini. Bráðum skín sól upprisudagsins yfir hinar
björtu leiðir þar sem hún bíður skálds síns. - Og fegurðin mun ríkja ein.“
„Hugsaðu um mig þegar þú ert í miklu sólskini“ (248) - voru kveðjuorð
Beru við Ólaf. Þegar segir í næstu setningu: „hún bíður skálds síns“, á að
vísu orðið „hún“ formlega við sólina. En ætli Bera sé ekki einnig innifalin
hér? Þar sem skáldið „heldur áfram inn á jökulinn, á vit aftureldíngarinnar“,
virðast myndin af Beru og ljósið yfir jöklinum renna saman í eitt. Hvort-
tveggja merkir fegurð himinsins og endanlegan sigur hennar í lífi skáldsins,
eða dauða.
Sem barn, innan við níu ára, hafði Ólafur haft undursamlega opinberun af
ljósi í faðmi náttúrunnar: „Sál hans virðist ætla að hefjast út yfir líkamann
eins og flautir upp af börmunum á skál; það var eins og sál hans væri að
fljóta saman við eitt ómælishaf æðra lífs, ofar orðum, handan við alla
skynjun; líkaminn gagnsýrður af einhverju brimandi ljósi, ofar ljósum
[----]. Hann hafði skynjað hið Eina. Faðir hans á himnum hafði tekið hann
upp að sínu eigin hjarta norður við ysta haf.“ (I, 18/19)
Það er margt líkt með þessari reynslu barnsins og reynslu hins fullorðna
manns. Meira að segja er hugtakið „hið Eina“ notað til þess að lýsa
opinberuninni í bæði skiptin. En munurinn er einnig mikilvægur. Barnið
hafði trygga guðstrú; Ólafi litla fannst Faðir hans á himnum hafa „tekið
hann upp að sínu eigin hjarta“. En hinn fullorðni maður, sem hefur nú
þunga lífsreynslu að baki sér, lítur öðruvísi á guðdóminn. Orðum Jarþrúðar
98