Tímarit Máls og menningar - 01.02.1987, Síða 111

Listin að Ijúka sögu
andspænis páskahátíðinni, að Jesús Kristur sé upprisinn, svarar hann frekar
óguðlega: „Nei, sagði skáldið. Ég er risinn upp.“ (260) Það hlýja ljós sem
umlukti barnið, er orðið að köldu og fjarlægu ljósi jökulsins. Þannig er
ljósið sem tákn látið endurspegla ævisögu skáldsins.
Hinar miklu skáldsögur Halldórs á fjórða áratugnum, þrungnar þungri
þjóðfélagsádeilu, enda þá með Heimsljósi í afneitun þjóðfélagsins, og jafnvel
þessa heims yfirleitt, í flótta á vit þeirrar fegurðar sem verður ekki náð á
jörðinni. Samt finnum við enn návist þess þjóðfélags sem hefur myndað
umhverfi Olafs Kárasonar og rekið hann út í ólæknandi einsemd. Einsog í
Sölku Völku og Sjálfstxbu fólki gæðir þetta baksvið örlög einstaklingsins
þeirri dýpri merkingu, sem er aðal stórfenglegrar listar.
Jón Hreggviðsson, Arnas Arnæus, Snæfríður Björnsdóttir
Engin önnur skáldsaga Halldórs Laxness er í sama mæli og íslandsklukkan
(1943—46) saga heillar þjóðar. Rituð á tímamótum hennar veitir hún vítt
útsýni bæði aftur í tímann og fram á við.
Sagan hefst á Þingvöllum og endar á Þingvöllum, og þar á milli erum við
aftur og aftur stödd á þeim stað. A þessum aðalvettvangi sögunnar mætum
við fólki úr ýmsum stéttum, valdsmönnum, beiningamönnum, afbrota-
mönnum. Þar eru dæmdir dómar, dómum er riftað, mönnum er ýmist
refsað, þeir sektaðir, teknir af lífi, eða sýknaðir - eftir því hver aðili er
orðinn efstur í endalausri valdastreitu hinna stóru.
En upp úr þessum fjölda rísa þrír einstaklingar, sem í margbrotnu
samspili sínu eru örlög þjóðarinnar um aldir holdi klædd, hver á sinn hátt:
Jón Hreggviðsson, Arnas Arnæus, Snæfríður Björnsdóttir.
I lokakafla þriðja hluta, Eldur í Kaupinhafn, birtist Jón Hreggviðsson á
Þingvöllum, þegar „ekki lifði nema einn dagur þings við Öxará“ (204).
Hann er nýkominn heim frá Kaupmannahöfn, loksins sýknaður af ákær-
unni að hafa fyrir langalöngu myrt kóngsins böðul á Islandi. Baráttu hans
gegn yfirvöldunum, íslenskum og dönskum, er lokið með sigri. Það er
Arnas Arnæusi að þakka og þrautseigu málafylgi hans fyrir hæstarétti í Dan-
mörku. Arnas hafði kvatt Jón, hinn gamla skjólstæðing sinn, á hafnarbakk-
anum í Höfn með því að kenna honum þessa vísu:
Líta munu upp í ár
Islandsbúar kærir
er Hreggviðssonur hærugrár
höfuð til landsins færir.
Jón spyr velgerðarmann sinn hvort hann eigi ekki að bera neinum kveðju
99