Tímarit Máls og menningar - 01.06.1987, Side 13

Fjögrablaðasmárinn og eitursveppurinn
nesi sér hijóðs með Vefaranum mikla og opinberast Kristni sem Jónas
Hallgrímsson endurborinn og sönnun þess að þjóðin hefur endurheimt
frelsi sitt. Eins og Jóhannes skírari forðum, boðar Kristinn kynslóð sinni
að efla hinn nýborna snilling til höfðingja.
Hér væri freistandi að opna fyrir hina endalausu umræðu um hvað beri
að skrifa á reikning líffræðinnar og hvað tímans þegar afreksmenn eiga í
hlut. Hitt er alkunna að þegar tíminn er orðinn blaðsíða í bók, það er að
segja gufaður upp, þá standa sumir einstaklingar eftir eins og grettistök,
einir og sér og skoðandinn klórar sér í hausnum og botnar ekki í því hvað
hafi getað flutt þessi björg og plantað þeim niður einmitt hér.
Jarðfræðin segir okkur að grettistak sé bjarg flutt af skriðjökli — en
hvað flutti mannvalið sem var að komast til þroska upp úr fullveldisárinu
1918 og fór langt með að setja jöfnunarmerki á milli þess að vera íslend-
ingur og afreksmaður? Hvað skipti sköpum fyrir mótun þessara manna?
I fyrsta lagi Sjálfstæðisbaráttan og sá ávöxtur sem hún bar árið 1918 og
gerði að verkum að þjóðin endurfæddist í eigin landi og æðar opnuðust á
milli liðinna alda og nútíðarinnar:
Nú þegar Evrópa hefur lagt flest það í lóg sem vert er að kalla skapandi
ment andlega, þá verður ekki annað séð en á íslandi sé dagur að rísa. Vest-
ræn hnignun kemur ekki íslandi við. Pjóð elsta menníngarmáls í Evrópu
og hinnar samfeldustu sögu vaknar nú sem hin ýngsta menningarþjóð álf-
unnar . . . (HKL, Alþýðubókin 1929)
En það eru ekki bara atburðirnir innanlands sem kynda þessar sálir,
þar kemur líka til aflvél austur í Rússaveldi: Byltingin 1917 og upp-
bygging verkamannaríkis er sú sól sem gerir að verkum að yfir markmið-
um og leiðum er alger heiðríkja, einungis sturlaður maður gæti villst af
leið. Sósíalismi og skynsemi eru sama orðið.
Alþýðubókin áfram:
Ef ríki verkamanna ræki atvinnutækin mundi aldrei verða atvinnu-
leysi, heldur væri stöðugt unnið og framleitt til þess að fullnægja þörfum
í stað þess sem nú er: í gróðaskyni. Og þá yrði aldrei neyð. Þetta er
margsannað fræðilega og allir viðurkennaþað nema auðvaldsræníngjar og
mútuþegar þeirra, blaðalygararnir. Byltíngin í Rússlandi táknar flutníng
þessa sannleika úr vísindum mannvinanna yfirí skilníng alþýðunnar. . .
Menn sem starfa í viðlíka heiðríkju eru öfundsverðir. Allt er gagn-
sætt, markmið og leiðir í sjónmáli:
11