Tímarit Máls og menningar - 01.12.1990, Page 40

nokkuð frjálslega með textann, skiptir um
hátt og breytir orðalagi og læðir ýmsu inn
frá eigin brjósti, en á frumortum kveðskap
hans má oft sjá þess merki að hann hafi
fengið hugmyndir eða einstakar setningar
að láni annars staðar, og má þar minna á
kvæði eins og „Man ég þig mey“, „Móð-
urást“ eða jafnvel „ísland farsældarfrón",
sem hefst á svipaðan hátt og kvæði Oehl-
enschlaegers um ísland. Þessa tilhneigingu
má skoða sem þátt í viðleitni hans til að
endumýja íslenskan skáldskap og drepa úr
dróma þjóðlíf íslendinga sem var að flestu
eða öllu leyti niðurkoðnað. Þetta varð helst
gert á tvennan hátt, annars vegar með því
að líta um öxl og skírskota til fyrri og glæsi-
legri alda í sögu þjóðarinnar eða þá að beina
sjónum sínum út fyrir landsteina og alla leið
til þjóða sem vom lengra á veg komnar og
þar sem blómlegt var um að litast í garði
menningarinnar. íslenska þjóðin stendur
ekki síst í þakkarskuld við Jónas fyrir það
hve ötull hann var við að gróðursetja jurtir
úr þeim garði í hijóstrugri íslenskri jörð og
beina hingað þeim sunnanþey er mætti
glæða hér blómlegra andlegt líf, svipta
burtu holtaþoku rímnanna og bræða það
stirðnaða og þunglamalega mót sem and-
legur eða vitsmunalegur kveðskapur var
hnepptur í.
Það er engin furða að Jónas skuli hafa
beint sjónum sínum einkum til Þýskalands,
ef haft er í huga að þar hafði staðið yfir
mikið og einstakt blómaskeið allt frá því á
seinni hluta 18. aldar og til hans dags, skeið
sem kenna má jafnt við klassík sem
rómantík. Með þýðingum Jónasar á
kvæðum Schillers (Dagrúnarharmi, Meyj-
argráti og Alheimsvíðáttunni) berst frá
meginlandi Evrópu áður óþekktur tónn
sterkra tilfínninga og hugsjónaglóðar til
þjóðar Norðurhjarans, en þegar á líður er
sem Jónas verði heillaður af öðru þýsku
skáldi og talsvert yngra þar sem er Heinrich
Heine. Heine var ekki nema áratug eldri en
Jónas, þannig að hann hefur með Heine-
þýðingum sínum komið löndum sínum í
tengsl við það sem nýjast var í andans lífi
Miðevrópu. Nú vaknar auðvitað sú spum-
ing hvað hafi einkum hænt Jónas og aðra
Fjölnismenn að Hæni þessum sem hann
nefndi svo, og þá liggur kannski beinast við
að leita svarsins í kynningu Fjölnis á þessu
erlenda skáldi sem birtist árið 1835. En þar
er honum talið til gildis „andríki og ímynd-
unarabl“ en hins vegar sagður ólíkindatól,
þar sem skammt sé á milli viðkvæmni og
meinhæðni í fari hans. Að einu leyti er
Hænir þó aldrei ólíkur sjálfum sér, að sögn
Fjölnismanna, það er í staðfastri ást sinni á
frelsinu, og til áréttingar því birta þeir þýð-
ingu á kafla úr Reisebilder þar sem Heine
bregður sér í gervi hirðfífls þýsku þjóð-
arinnar, sem leyfir sér að segja henni til
syndanna en fær bágt fyrir.
Nú mætti spyrja í þessu sambandi hvort
það hafi ekki hvarflað að Jónasi að taka sér
Hæni til fyrirmyndar með því gerast hirðfífl
íslensku þjóðarinnar og hafa í frammi skop
og ádeilu. En sennilega þurfti íslenska
þjóðin á öðm meira að halda á þeim tíma
en hirðfífli, þótt hún eigi nóg af þeim núna
og það misgóðum, og Jónas Hallgrímsson
var heldur ekki sérlega hirðfíflslega vaxinn.
Frelsið var honum vissulega kært, engu
síður en Heine, en þess ber að minnast að í
rauninni átti eftir að leggja sjálfan gmnd-
völlinn fyrir frelsinu hér heima, sem var
sjálfsvitund þjóðarinnar og sjálfsvirðing,
reist á tilfinningu fyrir sínum eigin þjóðlegu
38
TMM 1990:4