Tímarit Máls og menningar - 01.12.1990, Page 41

einkennum, fyrir sögu sinni, tungu og nátt-
úru landsins. Það er auðvitað þetta fyrst af
öllu sem Jónas vekur og glæðir með kveð-
skap sínum svo um munar, en vera má að
hann hafi þar fengið einhverja hjálp eða
a.m.k. örvun frá hinu erlenda skáldi, að svo
miklu leyti sem Heine er einn sproti af
meiði rómantísku stefnunnar í Evrópu, það
er að segja fremur frá hinum draumlynda
höfundi ljóðrænna smákvæða en hinum
róttæka ádeilumanni og háðfugli eins og
hann birtist annars staðar.
En rómantísku skáldin sunnar í álfunni
lögðu mörg mikið kapp á að leita hins upp-
runalega og alþýðlega, eins og það birtist í
þjóðlegum arfi. Þau ortu gjama undir ein-
földum bragarháttum, og er Heine einmitt
gott dæmi um það, og beittu einföldum
orðum í stað þess að hrúga upp dýmm
kenningum, líkingum og öðm orðskrúði að
hætti hirðskálda. Á íslandi hafði alþýðu-
kveðskapur greinilega úrkynjast, kannski
óbeint fyrir áhrif fomrar skáldahefðar, í
rembingslegu yfirbragði rímnanna sem
Jónas réðist svo hatrammlega gegn í fræg-
um ritdómi um rímumar af Tistrani og Indí-
önu. í þýðingum sínum á Heine er þó sums
staðar eins og hann fari ekki nema hálfa leið
í átt til einfaldleikans, einkum þar sem hann
þýðir undir fomyrðislagi með sýnu lang-
sóttara orðalagi en er í frumtextanum, og
það er eins og hann nái ekki Heinestílnum
til fulls fyrr en í ljóðaflokknum Annes og
eyjar. En rómantfldn sótti ekki einungis
formið heldur einnig efniviðinn einatt til
alþýðunnar, með því að gægjast niður í
bmnn þjóðtrúar og þjóðsagna og kalla það-
an fram alls konar kynjaverur, og því gat
Jónas fundið fyrir hjá Heine vættir býsna
skyldar þeim sem hann vildi vekja til lífs á
eigin landi, þannig að álfadrottning og haf-
kona gátu gengið í lið með góðum blóm-
álfum, dvergum og hamratrölli og náttúran
öll tekið á sig mannlega mynd þar sem
stjömur stigu léttfættar hátt yfir sofandi
jörð eins og í kvæðinu Næturkyrrð.
En ef betur er að gáð er ærið mikill munur
á þessum tveim skáldum, Heinrich Heine
og Jónasi Hallgrímssyni, þar sem sá fyrri er
skilgetinn afsprengur borgaralegrar menn-
ingar í Miðevrópu, sonur gyðingakaup-
manns í Dússeldorf, sem var og er stærri
bær en halda mætti af nafninu, og ól aldur
sinn lengst af í Hamborg og Parísarborg,
þessi löglærði, sjálfhverfi sveimhugi sem
kom sér út úr húsi með skopi og ádeilu, en
sá síðari sonur sveitaprests, sveinninn úr
djúpum dali nyrðra, hinn einlægi föður-
landsvinur og náttúruunnandi sem reyndi
að vekja dofna þjóð sína til dáða og var
gerður að ástmegi hennar eftir dauðann.
Munurinn kemur ekki hvað síst fram í við-
horfum beggja til náttúmnnar, þar sem
Heine, þrátt fyrir tengsl sín við rómant-
íkina, var í rauninni einkennilega fjarlægur
henni og jafnvel náttúmfælinn, þannig að
náttúrumyndir hans em draumkenndar og
dimmleitar, orka fremur sem táknmyndir
fyrir dulin öfl í sálinni og oftast geigvænleg.
En í augum Jónasar Hallgrímssonar var
náttúran, sem hann skoðaði sem skáld og
skilgreindi sem náttúmfræðingur, engin
draumsýn heldur sú fasta og áþreifanlega
móðir sem maðurinn hlaut að leita skjóls
hjá og finna fótfestu í, glæsileg umgjörð
utan um mannlíf sem mátti gjama líkjast
henni meir og verða henni samboðið að
glæsileik. í samræmi við þetta ríkir einatt
mikil birta yfir kvæðum Jónasar, andstætt
Heine þar sem ávallt er undarlega skugg-
sýnt og kvöldsett. Við sjáum þetta einna
best á Álfareiðinni þar sem myrkviði skóg-
TMM 1990:4
39