Tímarit Máls og menningar - 01.12.1990, Blaðsíða 48

það háttarlag að fara inn í sjálft kvæðið og
taka sér þar stöðu til að fara að túlka, líkist
því einna helst að ganga illa um á Þingvöll-
um, hafa í frammi háreysti í kirkju, eða
borða lóu.
Hvort heldur sem veldur — lágur marg-
ræðnistuðull hinna stóru kvæða Jónasar eða
ótti um að valda helgispjöllum — þá er það
að minnsta kosti íhugunarvert að bók-
menntafræðingar hafa í seinni tíð meira
beint sjónum að skringilegum smákvæðum
eftir hann, misjafnlega skiljanlegum — og
misjafnlega hefur líka tekist að fá botn í
þau. Þannig mun vart sá bókmenntafræð-
ingur hafa útskrifast úr Háskólanum á
seinni árum að hann hafi ekki einhverja
kenningu um það hver sá hjartavörður sé
sem ráfar um snjósléttuna í kvæðinu Al-
snjóa, á meðan færri hirða um skrautbúin
skip fyrir landi — hvað er líka hægt að
skrifa um þau? Hvemig er hægt að túlka
þau? Þau bara eru þama. En getur ekki verið
að þessi friðhelgi stórkvæðanna valdi því
að við séum jafnvel farin að taka skringi-
legu smákvæðin fram yfir þau? Ekki skal
úr því skorið — hins vegar langar mig til að
velta hér fyrir mér Ferðalokum, þó ekki
væri nema til að benda lesendum á kvæðið,
minna á það. Með því að velja svona eitt af
þessum meistaraverkum Jónasar feta ég í
fótspor Dagnýjar Kristjánsdóttur sem birti
tvær greinar í Tímariti Máls og menningar,
heftum 3 og 4 1989, barmafullar af kenn-
ingum um kvæði eins og Gunnarshólma,
Island farsœldafrón og — Ferðalok.
I þeim sýnir Dagný fram á djarflegar
túlkunarleiðir á kvæðum sem allir vom
hættir að taka eftir. Er Gunnarshólmi raun-
vemlegt ættjarðarkvæði eða er brýningin
þar skyggð efasemdum skáldsins? Em
Ferðalok ástarkvæði til stúlku eða kannski
fremur guðs almáttugs? Og svo framvegis
— hún neitar að taka kvæðin á orðinu og
setjast þæg í sæti hins innbyggða lesanda
þeirra sem er vissulega lofsvert, þótt á
mann leiti sú spuming hvort hún hækki ekki
margræðnistuðul ljóðanna æði oft meira en
efni standa til og geri sig seka um ofríki
gagnvart texta.
Dagný telur að í Ferðalokum séu í raun
aðeins tvær persónur: skáldið og guð, ég og
hann — hún, sem alltaf er talað um í kvæð-
inu, sé ekkert þarna. Stúlkan sé einungis
endursköpuð sem nokkurs konar hjúpur um
ást guðs — „veit ég hvar von öll / og veröld
mín / glædd er guðs loga“ — hugur skálds-
ins renni saman við sál stúlkunnar til að
njóta blessunar guðs. Hin elskaða hefur
þannig lækkað vemlega í tign: er orðin
einskær fundarstaður skálds og almættis.
Túlkun sína byggir Dagný á æði glanna-
legum lestri á þessu erindi:
Sökkvi ég mér og sé ég
í sálu þér
og lífi þínu lifi;
andartak sérhvert,
sem ann þér guð,
finn ég í heitu hjarta.
(I, 221)
Orðin sé ég les hún sem viðtengingarhátt
sagnarinnar að vera. Hún lætur erindið fá
uppbygginguna ef-þá og setur allan þunga
þess á guð — efég er í sálu þér og lífi þínu
lifi, þá finn ég í heitu hjarta andartak sér-
hvert sem ann þér guð. Nú er það að sönnu
heldur óvenjulegt þegar karlar renna hýru
auga til kvenna að þeim sé þá efst í huga að
fara að spjalla við guð. Það er mun algeng-
ara í karlabókmenntum að sjá þetta tvennt,
konuástir og guðdóminn, útmálað sem and-
stæður að heyja stríð um sál karlmannsins,
46
TMM 1990:4