Tímarit Máls og menningar - 01.12.1990, Page 67

um Jámgrím karlinn við Lómagnúp. Þótt
Njála minni á Himnasýn að því leyti að
Jámgrímur er kallaður „maður“, þá virðist
hann vera „bergrisi“ í húð og hár, enda
hefur hann jámstafí hendi, rétt eins og við
var að búast af jötni. Eins og síðar verður
ljósara en í bili, þá hljótum við einnig að
gera því skóna að draumurinn sé fjölræður,
og því er unnt að fjalla um táknrænt hlut-
verk hans sér, enda er ávallt ærið vafasamt
að skýra drauma og aðra annarlega fyrir-
burði með bókstaflegum hætti. Heitið Jám-
grímur(=járn-Grímur) bendirtil vopna og
víga; orðin , jám“ og „stál“ vom oft notuð
í merkingunni vopn, og á hinn bóginn var
„Grímur“ eitt af nöfnum Oðins, sem var
guð hemaðar og ófriðar, og táknaði þann
sem dylst, enda er það samstofna við orðið
gríma sem merkti bæði „nótt“ og „dular-
grímu, blöku fyrir andliti.“ Að Óðni verður
vikið síðar í þessu spjalli. Hlutverk Jám-
gríms má teljast þríþætt: í fyrsta lagi er hann
feigðarboði þeirra manna sem hann kallar í
draumnum; aðstæður rifja upp merkingu
orðsins járn-rödd, „ormstu“, og mætti
raunar nota um Jámgrím kenninguna ás
járn-raddar. Vitaskuld minnir heiti Jám-
gríms einnig á þann jámstaf sem hann ber í
hendi. I öðm lagi gerir Járngrímur grein
fyrir þeim athöfnum sínum sem hann ætlar
sjálfum sér á alþingi: „Fyrst skal eg ryðja
kviðu, en þá dóma, en þá vígvöll fyrir veg-
öndum;“ hér leiða réttarstörf til víga. Og í
þriðja lagi boðar hann í dróttkvæðri vísu að
’höggorma herði-Þundur’ (’hermaður,’ þ.e.
Kári?) muni hefjast á landi, menn muni sjá
margar heila borgir („manna höfuð“) liggja
á moldu; að ormstudynur vaxi nú á fjöllum,
og blóð muni koma á leggi sumra manna.
Bragð í sögumynstri
Flosa þykir undarlega við bregða að draum-
maður kallaði þá ,^Eyjólf Bölverksson og
Ljót, son Síðu-Halls,“ enda hafði hvomgur
þeirra verið við Njálsbrennu riðinn, og
raunar kemur Eyjólfur eins og skrattinn úr
sauðarleggnum þar sem hann hafði ekki
verið nefndur til sögu þegar draumsýn
Flosa ber við. Þótt þessum tveim ungu
mönnum sé ólíkt farið um flest, þá em þeir
báðir höfðingjaefni og deyja langt um aldur
fram. Báðir falla þeir á Þingvelli og að heita
má í sömu andrá: Eyjólfur hnígur fyrir
spjóti Kára og Ljótur fyrir banaspjóti „úr
liði Guðmundar ríka [. . .] og varð aldrei
uppvíst hver þetta víg hafði vegið.“ Enginn
veit hvar óskytja ör geigar. Þótt þeim Eyj-
ólfi og Ljóti yrði auðið eins og hins sama
skapadægurs, þá virðast þeir eiga harla lítið
erindi í hópi feigra brennumanna sem kall-
að er á eina haustnótt frá steindyrum Lóma-
gnúps. En höfundi Njálu er ljóst hér eins og
endranær hvert frásögninni er heitið. Eyj-
ólfur Bölverksson og Ljótur Hallsson lenda
ekki með vegöndum þeirra Njáls og Berg-
þóm af einskæru handahófi, heldur er allt
af ráði gert, þótt örðugt sé að átta sig á
hlutunum nema mynstur sögunnar íheild sé
haft í huga.
Ýjað er að feigð þeirra Eyjólfs og Ljóts
áður en þeir em bendlaðir við brennumenn.
í þann mund sem Flosi fréttir víg Höskulds
Hvítanessgoða og þann málatilbúnað sem
Mörður Valgarðsson hafði tekist á hendur,
sendir hann „orð Halli á Síðu mági sínum
og Ljóti syni hans að þeir skyldi fjölmenna
mjög til þings. Ljótur þótti best höfðingja-
efni austur þar. Honum var það spáð, ef
hann riði þijú sumur til þings og kæmi heill
heim, að þá mundi hann verða mestur
TMM 1990:4
65