Tímarit Máls og menningar - 01.09.1992, Síða 9

eiginlega báðum að þakka: skáldið talar
ekki yfir höfuð okkar og framhjá sinni
elskulegu þjóð, heldur þannig, að ömmum-
ar líta upp frá pijónaskapnum og segja:
„Þetta er skrýtið en það er vit í því samt“.
Samræmið er líka til vegna þess, að amman
og við strákamir höfum, eða höfðum til
skamms tíma, til að bera þá forvitni sem
skáld þarf á að halda til að því geti liðið
þokkalega.
Hitt væri svo rangt að láta sér skjótast yfir
það, að harmónían í samspili skálds og
þjóðar fékkst ekki með því að allir kysstu
alla fyrir allt í einhverju geðleysi og skoð-
analeysi. Hún verður aldrei sjálfsagður
hlutur. Samræmið hefur átt í margra lotu
glímu við misræmið. í þeirri heimsókn í
Gljúfrastein fyrir 35 ámm sem ég minntist
á áðan var viðstöddum sem betur fer furðu
létt um málbeinið. Þórður Sigtryggson hélt
fjörlega ræðu um dauðasyndimar þrjár: að
taka koppinn frá gamalli konu, brennivín
frá gömlum manni og hugsjón frá ungu
skáldi. Og húsráðandi sagði: „Það er allur
munur að fá svona gesti. Eg er orðinn svo
leiður á því að menn koma í heimsókn,
sumir langt að, og svo sitja þeir og stein-
halda kjafti og bíða eftir því að gullkomin
fari að hrynja.“
Hér er komið inn á eitt sem tmflar harm-
óníuna: vildum við, gestirnir í veislu
skáldsins, sem haldin er á hverri blaðsíðu
verka hans, vildum við barasta taka við
þegjandi og hljóðalaust, safna gullkomum
í sarpinn? Margir vildu láta sér það nægja,
enginn vafi á því. En svo vom hinir sem
vom alls ekki sáttir við skáldskap Halldórs
og ritgjörðir, og þeir vom miklu fleiri og
miklu reiðari en menn nú halda, enda ekki
nema von. í einu samtali okkar sagði Hall-
dór:
„Kyndugir menn íslendingar. Stundum
spakir að viti, en stundum alveg blankir, rétt
eins og þeir hefðu aldrei verið í heiminum.“
Og skáldinu datt ekki í hug að leyfa lönd-
um sínum að „vera alveg blankir“. Og til að
tosa þeim inn í heiminn þurfti hann að hrista
upp í þeim, ögra þeim, láta þá ekki í friði
með þær hugmyndir sem þeir höfðu gert sér
um sjálfa sig og líf sitt. Slíkar ögranir eru
ekki þakklátt starf. íslendingar bmgðust,
sagði Halldór í sama spjalli, hart við nýjum
útskýringum á hlutum sem þeim hafði verið
kennt í marga ættliði að skilja á allt öðmm
gmndvelli. Það er ekki nema náttúrlegt. Og,
sagði hann ennfremur: „Ljósið kom inn í
húsið á endanum. Bakkabræður báru ljósið
inn í trogum — það er líka hægt, en er það
ekki full óbein aðferð?"
Hér er vikið að þeirri hörku, sem höfund-
urinn þarf að beita sitt fólk, sína lesendur,
ef hann vill hrifsa þá út úr myrkri kyrrstæð-
unnar. Og um leið er vikið að sigurvon
skáldsins: ljósið kom inn í húsið á endan-
um. Það fannst okkur mörgum líka. Við
vomm ekki aldeilis að reiðast Halldóri fyrir
meðferð hans á kotbóndanum, þorpskóng-
inum eða Passíusálmunum. Öðru nær, við
vomm fús til að setjast við hlið skáldsins og
gera hans mat að okkar skoðun. Þetta gerist
alltaf þegar bókmenntimar em í essinu
sínu. Kona Tolstojs tók það að sér að hrein-
skrifa handritið að skáldsögunni „Stríð og
friður“ Og hún skrifaði manni sínum og
lýsti hrifningu sinni af því sem hún las með
þessum orðum:
„Stundum fínnst mér, að það sé ekki
skáldsagan þín sem er svona góð, heldur ég
sem er svona klók“.
Þetta heitir víst á máli postmódemismans
að höfundurinn deyi en lesandinn lifi — og
leggi undir sig skáldskapinn. En hvað um
TMM 1992:3
7