Tímarit Máls og menningar - 01.09.1992, Blaðsíða 13

Samkvæmt því legg ég áherslu á þroska-
sögu Sölku.
Salka Valka hefst á komu Sölku litlu og
móður hennar til Oseyrar. Sagan fylgir
óblíðum uppvexti hennar í þorpinu, um
bams- og unglingsár og lýkur þegar hún er
orðin fullþroska, sjálfstæð kona. Þroski
Sölku felst í aðskilnaði frá móður (í eigin-
legri og óeiginlegri merkingu), niðurlæg-
ingu og uppreisn, ást og afneitun, svo fátt
eitt sé nefnt. Þegar þroskaferill Sölku er
skoðaður kemur í ljós að afdrifaríkasti þátt-
urinn í mótun persónuleika hennar og
sjálfsmynd er sambandið við móðurina.
Sambönd hennar við Steinþór og Amald
eru einnig mikilvæg, en skuggi Sigurlínu
eða minningin um hana fylgir Sölku ætfð
og litar þessi sambönd. Þroski Sölku og
sjálfsmynd hennar tengjast alltaf afstöðu
hennar til móður sinnar.
Valdaleysið
Ég vil ekki sjá að vera stelpa. Ég skal
aldrei aldrei verða kvenmaður — einsog
hún mamma! (91)
Saga Sigurlínu hefur verið túlkuð af fræði-
mönnum sem tilbrigði við píslarsögu Krists
með þeim öfugu formerkjum að píslir og
dauði hennar hafi enga þýðingu og beri
enga von með sér; að þau séu merkingar-
laus. Sigurlína hefur þannig verið túlkuð
sem týpa, sem Jesú-gervingur.5 Augljóst
trúarlegt myndmál í sögu Sigurlínu, svo og
dauði hennar á páskum, þykja renna stoð-
um undir þessa túlkun. Trúarlegt myndmál
er reyndar gegnumgangandi í öllu verkinu
til enda, ekki bara í sögu Sigurlínu. Það er
til að mynda einnig notað í ástarsögu Am-
alds og Sölku þar sem Salka er í hlutverki
Maríu og Amaldur er í hlutverki Jesúbams-
ins og frelsarans. En túlkun á Sigurlínu sem
Jesú-gervingi skiptir engu meginmáli,
hvorki varðandi túlkun á verkinu í heild né
á sögu Sigurlínu. Sigurlína er meira en týpa
og líf hennar og dauði er alls ekki þýðing-
arlaus að öllu leyti því þau hafa úrslitaþýð-
ingu varðandi dóttur hennar. Salka horfir
upp á valdaleysi móður sinnar, málleysi
hennar, þjáningar og píslir og ákveður að
svona skuli ekki fara fyrir henni sjálfri. Hún
ályktar að til þess að lifa af verði hún að
samsama sig karlmönnum en afneita móður
sinni — eða því sem hún stendur fyrir. Hún
ákveður að bæla hið kvenlega og afneitar
þar af leiðandi einnig ástinni.
Valdaleysi Sigurlínu er nátengt vangetu
hennar við að tjá sig og nota tungumálið. í
Sölku Völku eru það Steinþór, Amaldur og
aðrir ráðandi karlmenn verksins sem hafa
tungumálið á valdi sínu. Þegar Sigurlína er
jörðuð neitar presturinn að gera uppáhalds-
sálm hennar að umtalsefni í líkræðunni.
Árni Sigurjónsson bendir réttilega á að þar
með sé henni vamað máls, hennar síðasta
ósk hunsuð:
Þessi fáu orð sálmsins, sem hefðu getað
orðið einhvers konar skilaboð Sigurlínu til
eftirlifenda, innlegg í orðræðu staðarins,
eru einskis metin og hún hverfur í eilífa
þögn (...) Sigurlína er rúin orðinu, ofur-
seld þögninni, en þau örlög eru verst í sögu,
og enginn dauði er eins eiginlegur sögu og
þögnin.6
Þessi orð Áma um endalok Sigurlína varða
raunar líf hennar allt og benda á grundvall-
aratriði í allri sögu hennar. Þessi endalok
em vandlega undirbyggð allt frá upphafi
verksins. Málleysi og valdaleysi eru fylgi-
fiskar Sigurlína alla tíð og þetta tvennt er
samtvinnað.
TMM 1992:3
11