Tímarit Máls og menningar - 01.09.1992, Síða 30

fólginn að þegja yfir nógu mörgu“, einsog
segir á einum stað (Úngur eg var, bls. 93).
Hvemig tekst honum að standa við þetta
sjálfum í smámyndum sínum í mósaíki
minningasagnanna? Nokkuð vel. Einsog
jafnan forðast hann í texta sínum allt sem
er auðkeypt, auðsagt, sjálfsagt, leiðinlegt.
Enn má fínna stíleinkennið frá róttækum
æskudögum, að hæða það sem er hátíðlegt
og almennt kallað merkilegt, um leið og
hversdagslegar persónur eru upphafnar til
að gera þær epískar, frásagnarverðar.
En jafnan þegar upphafning nálgast há-
punkt sinn er snúið við, áður en það er um
seinan. Sem eitt dæmi af mörgum er hér
lýsingin á upplestri vinar hans Jóhanns
Jónssonar skálds í Bámbúð:
Og ekki bætti úr skák þegar hann loks lét
úlleiðast að birtast aftur með hnyklaðar
brúnir og munnvikin niðurdregin, vó sig
áfram á staurfætinum mót áheyrendum á
nýaleik og settist næstum örmagnaður á
lausatröppu sem skemtikraftamir úr núm-
erinu á undan höfðu gleymt að taka burt,
lofaði klappinu enn að dynja um stund uns
hann strauk hárið frá enninu þjáður, og tók
til að rifja upp Betlikellínguna eftir Gest
Pálsson ofaná alt saman; þetta kom fyrst
með dálitlum erfíðismunum líkt og hann
myndi textann ekki alminlega, en þó rataði
hann von bráðar á öll þau orð með réttu
álagi á réttum stað og í réttu andartaki sem
kvæðið krefst í mynd sinni af algerri mann-
legri eymd. Þögnin í salnum var fullkomin
einsog hún getur aðeins orðið í leikhúsum
heimsins. Og þegar síðasta orði var lokið,
orði lausnarinnar, kanski orði dauðans,
hófst lófatak með andvörpum og ópum og
fagnaðarkveinum sem ég hef ekki heyrt
djúpsettari í öðrum leikhúsum.
Ekki veit ég hvort nú yrðu áheyrendur
fundnir sem kynnu að góla einsog varð-
hundar útaf Betlikellíngunni (Grikklands-
árið, bls. 62).
Fínlegast er farið í stærstu hlutina, ástina og
dauðann. Það er ein ástarsaga í öllum þess-
um bókum, þar sem Halldór er að fylgja
stúlku heim í rigníngu, og sú saga er aðeins
fjórar málsgreinar: „Við gátum ekkert sagt
og ekki heldur hætt að haldast í hendur í
rigníngunni. Ég er viss um að við höfum
haft meiren lítinn hjartslátt als, bæði til
samans. Það rigndi á heita fíngur okkar
samtvinnaða. En bráðum var þetta búið.“
{Sjömeistarasagan, bls. 82).
Sama lögmál er að verki í lýsingunni á
foreldrunum. Frásögnin af kveðjustund
þeirra feðga er einn hátindur bókanna, og
eftir dauða föðurins stendur þessi setning:
„Á einum púnkti þegir bæði saga og skáld-
saga.“ (Sjömeistarasagan, bls. 225). í upp-
hafi bókarinnar I túninu heima er lesanda
sagt frá móðurinni og að bókin sé um þau
ár sem hann bjó við hné hennar. En Halldór
forðast alla bókina að lýsa henni beinum
orðum. Kannski er það of sárt, kannski
þekkti hann aldrei þessa konu einsog segir
á einum stað, en kannski er það líka listin
mesta, því í lok bókarinnar er hún samt
orðin lesandanum ljóslifandi. Það er kúnst
þagnarinnar, frásagnarmáttur aukaatrið-
anna. í slíkum köflum verður ljóst að listin
að skálda er listin að leika á yfirtónana, fá
hljóm í aukamerkingu allra orða.
Af hverju hefur Halldór skrifað þessar
bækur, hver er kveikja þeirra? Honum ligg-
ur ekki nærri eins mikið á hjarta að séð
verður og í stóru gömlu skáldsögunum. Því
reiði yfir samfélagslegri meinsemd gat vel
orðið Halldóri tilefni sögu, þótt hann var-
aðist að ofhlaða hana einhlítum boðskap.
Sú gamla reiði gægist ekki fram nema þar
sem hann talar um nánasta samtíma sinn á
28
TMM 1992:3