Tímarit Máls og menningar - 01.09.1992, Page 77

segja frá viti af því, og að unnt sé að komast
að því um hvað sé hugsað með því að skoða
frásögnina gaumgæfílega, kanna byggingu
hennar, leita að atriðum sem eru endurtek-
in, flokka þau, finna andstæða póla sem
þessi atriði raða sér í kringum, með öðrum
orðum að rannsaka frásögnina uns hægt er
að lýsa því nákvæmlega um hvað hún snýst.
Þá er hægt að Ieita út fyrir hana, í menning-
unni sem fæddi hana af sér, að því sem
hugsað er um í frásögninni. Þessu síðast-
nefnda hefur Lévi-Strauss einkum sinnt en
Greimas hefur fremur látið sig varða inn-
viði frásagnarinnar.4
Hugmyndir þessara tveggja manna eru
býsna gagnlegar þegar reynt er að kanna
tengsl fomaldarsagna við samfélagsþróun
á fslandi og verður stuðst við þær í þessari
umfjöllun um Hervarar sögu og Heiðreks.
Aldur Hervarar sögu
Þessi fornaldarsaga varð fyrir valinu vegna
þess að hún er sú sem varðveist hefur í elsta
handritinu, Hauksbók frá fyrstu ámm fjórt-
ándu aldar. Það er áreiðanlega ekki frum-
gerð hennar og hefur verið talið óhætt að
ætla að sagan geti hafa verið samin ein-
hvem tíma í kringum 1280.5
Ekkert mælir gegn því að telja hana eitt-
hvað eldri, þar sem hún byggir að hluta til
á efni sem er miklu eldra, þ.e. fornkvæðinu
Hlöðskviðu, sem er uppistaðan í fjórða
meginhluta hennar. Eins er ekki ólíklegt að
annað kvæði, Hervararkviða, sem heldur
uppi öðmm meginhluta hennar, sé frá tólftu
öld. Auk þess var efni fyrsta hluta sögunnar,
um bardagann í Sámsey, líklega komið á
kreik um 1200 því danski sagnaritarinn
Saxi málspaki hafði haft pata af því.
Þetta er önnur ástæðan fyrir því að Her-
varar saga var valin: efni þriggja af fjómm
meginhlutum hennar er þegar til um alda-
mótin 1200. Ef við gemm enn ráð fyrir að
hún hafi þó ekki verið samin fyrr en þremur
aldafjórðungum seinna, var einvörðungu
eftir að fella þessa þrjá hluta saman í eina
heild og bæta við einum þætti, lengsta þætt-
inum um Heiðrek konung. Þessi þáttursker
sig úr að því leyti að hann byggir ekki fyrst
og fremst á ljóði eins og hinir. Höfundur
hefur að öllum líkindum sótt efni í ýmis
konar bókmenntir sem vom í umferð á hans
tíma: minnið um soninn sem gerir sér far
um að fara ekki að ráðum föður síns er að
finna í þýska kvæðinu Ruodlieb frá elleftu
öld og í De nugis curialum eftir Walter Map,
sem talið er frá seinustu áratugum tólftu
aldar.6 Auk þess kennir þar áhrifa frá Tróju-
mannasögu sem hefur verið komin í umferð
hér á landi ekki síðar en um miðja þrettándu
öld.7
Ekkert er því til fyrirstöðu að telja Her-
varar sögu nokkuð eldri en frá 1280, e.t.v.
um það bil hálfri öld eldri. Hins vegar er
örðugt að sanna það. Þá verður að benda á
eitthvert verk sem með vissu er eldra og
sýna fram á að það þiggi frá Hervarar sögu.
Þetta hefur ekki verið gert, en undirrituðum
hefur þótt sem höfundur Egils sögu Skalla-
Grímssonar vísi til Hervarar sögu á vissum
stöðum í verki sínu, ekki síst til frásagna af
Heiðreki. Þetta bendir til þess — reyndar er
aðeins um veika vísbendingu að ræða—að
þegar hafi verið búið að setja söguna sam-
an, í einhverju formi sem líkist því sem við
nú þekkjum, áður en Egluhöfundur samdi
sína sögu, þ.e. fyrir 1250 og líklega fyrir
1241 ef við gerum ráð fyrir að Snorri hafi
samið Eglu.
TMM 1992:3
75