Tímarit Máls og menningar - 01.09.1992, Blaðsíða 86

frelsisbaráttu, ef ég má ýkja þetta aðeins.
Að vísu má segja að bókmenntir feli alltaf
að nokkru leyti í sér frelsisbaráttu, einnig á
Vesturlöndum, þó að þar sé ekki barist fyrir
pólitfsku frelsi heldur frelsi tilvistar, ef svo
má segja. Þetta má kalla rómantískan þátt í
bókmenntunum.
Stjómmálaandstaðan þótti auðvitað
miklu áhugaverðari, fleiri hafa áhuga á
henni. Það vom miklu fleiri lesendur hér
áður, góðir og nákvæmir lesendur sem þó
voru ekki bókmenntalega sinnaðir, þeir
höfðu áhuga á pólitísku inntaki verkanna.
Svona var þetta líka á íslandi á 19. öld, þá
voru frelsishetjur meðal skálda og urðu
eins konar eign og málpípa þjóðarinnar.
I bókmenntunum hér áður voru dæmi um
orð sem töldust merkileg bara í ljósi stjóm-
málainntaksins. Hugsum okkur að sagt
hefði verið í skáldverki frá 56 marsvínum
sem fljúga yfir garðinn okkar. Talan 56 var
goðsagnakennd vegna þess að það var
bannað að tala um byltinguna 1956. Ef hinn
glöggi lesandi rakst á þessa tölu sá hann
óðar að þama var eitthvað sérlega merkilegt
á ferðinni. En vandamálið var hins vegar að
í garðinum sem marsvínin flugu yfir stóð
kona, og meðan bókmenntimar vora aðeins
baráttuskáldskapur gleymdum við alveg
þessari konu. Og það er auðvitað ákaflega
bagalegt, því það merkilega em ekki mar-
svínin 56 heldur einmitt konan.
Góðar bækur — að mínum dómi — hafa
aldrei verið baráttubókmenntir heldur hafa
þær einmitt sagt frá konunni í garðinum,
auk marsvínanna 56 að sjálfsögðu. Ættjarð-
arástin verður aðeins aukageta.
Ef lesið er í dag í bók eitthvað af þessu
tagi myndi lesandinn spyrja: Af hverju
akkúrat 56 marsvín? Því þessi tala hefur
enga þýðingu lengur. Þannig em ákveðnar
setningar dauðar og reyndar heilu bækum-
ar, nefnilega þær bækur sem rísa eingöngu
á stjómmálabaráttu fyrri ára. Og ég held að
hver einasta bók undanfarinna áratuga í
Austur-Evrópu hafi slíkar dauðar setningar
að geyma, hjá því varð ekki komist. Þetta á
líka við um mínar bækur, í þeim eru líka
dauðar setningar. Vonandi samt ekki marg-
ar. Vonandi hef ég ekki gleymt að segja frá
konunni í garðinum.
En þeir lesendur sem höfðu aldrei teljandi
áhuga á kvenmanninum í garðinum heldur
bara á tilvísun til þess sem var bannað, þeir
lesa nú dagblöð og tímarit. Þeir lesa ekki
skáldskap lengur. Og í þessu felst að bók-
menntir gegna ekki eins veigamiklu hlut-
verki og áður, og hlutverk skálda hefur
sömuleiðis breyst.
Útgáfumál
Selst líka minna afbókum en áður?
Staða bókaforlaganna er nokkuð flókin.
Áður vom ríkisforlög, stór, en ekki ýkja
mörg. Og þau hafa ekki lagað sig að nýjum
tíma heldur dalað, enda hafa verið stofnuð
mjög mörg ný bókaforlög, en þeim hefur
sumum heldur ekki gengið vel þrátt fyrir
löngun til að græða peninga hratt. Á bóka-
markaðnum ríkir hálfgerð ringulreið sem
stendur.
Eitt vandamálið, sem veldur því að flest
bókaforlaganna em lítil, tengist því að það
getur verið vandkvæðum bundið að prenta
aukaupplag. Það er ekki svo að þeir geti
prentað 5000 eintök og ef vel gengur bætt
við 2000 og aftur 2000 heldur verða þeir að
leggja mat á þetta þegar í byrjun og kannski
taka heil tíu þúsund eintök ef þeir veðja á
84
TMM 1992:3