Tímarit Máls og menningar - 01.03.1994, Blaðsíða 70

„Spurningadálkur fyrir moðhausa landsbyggðarinnar. Kæri ritstjóri, hvaða
ráð eru við vindgangi?11 (bls. 121). Og Lafði Dudley sem keypti minningar-
kort um uppreisnarsegg í misgripum var á leið til að líta á öll trén sem rifín
voru upp með rótum af fellibylnum í fyrra (bls. 139).
Vindur kemur einnig fram í orðfæri og orðatiltækjum. Hér er Bloom að
hugsa: „Skrýtið hvernig þessir blaðamenn kúvenda þegar þeir fá veður af
nýrri stöðu. Vindhanar.“ (bls. 127). Þetta kemst þó ekki alltaf til skila í
þýðingunni, Bloom heldur áfram á frummálinu: „Hot and cold in the same
breath ... Go for one another baldheaded in the papers and then all blows
over.“ Á öðrum stað hefur þýðandinn leyst vandann hnittilega. Bloom er að
hugsa um auðugt gamalmenni á grafarbakkanum. Á frummálinu: „Windfall
when he kicks out.“ í þýðingunni: „Stóra úthlutunin kemur þegar hann
geispar golunni.“ (bls. 126).
Uppblásinn vindbelgur
í samræmi við þá vinda sem leika um kaflann og sögusviðið, ritstjórnarskrif-
stofuna, er eitt meginviðfangsefni hans mælskulist og uppblásin skrúð-
mælgi. Reyndar mætti nota kaflann sem kennslubók í málskrúðsfræði, því
að Joyce hefur þar haganlega komið fyrir íjöldamörgum dæmum um
mælskubrögð; Stuart Gilbert telur upp nærri hundrað dæmi mismunandi
mælskubragða úr klassískri retórik í riti sínu um Ulysses. Hér má nefna örfá
þeirra. Þegar prófessor MacHugh segir: „Hvernig var siðmenning þeirra?
Víðtæk, það viðurkenni ég: en viðbjóðsleg." (bls. 132) — þá er það dæmi
um sýnorkesis, það mælskubragð að viðurkenna kost áður en ráðist er af heift
á ókostina. „Selvíti hniðugt,“ segir Lenehan (bls. 139), og það heitir metaþ-
esis, viðsnúningur. Sama kemur fyrir þegar Bloom les prentsátrið: „mangiD
kcirtaR“ (bls. 124). Þegar Stephen hugsar: „Sé það á andliti þínu. Sé það í
augum þér.“ (bls. 136), er á ferðinni anafóra, endurtekning sömu orða í
byrjun setninga. Þannig mætti lengi telja, en að vísu hafa sum þessara
mælskubragða glatast í íslensku þýðingunni.
Mælskubrögðin eru hins vegar aðeins lítilsháttar ísaumur í kringum það
meginþema mælskulistarinnar sem gengur gegnum kaflann. Persónur vitna
í löngu máli í þrjár ræður og leggja á þær dóma. Fyrst verðum við vitni að
því, ásamt Bloom, að Ned Lambert les upp úr blaði dagsins kafla úr ræðu
um unaðsemdir ættjarðarinnar sem bakarinn Dan Dawson hafði flutt kvöld-
ið áður (bls. 125-8). Ræðan er full af hástemmdu og samantvinnuðu mál-
skrúði, nánast skopstæling á slíkum belgingi, og viðstaddir hakka hana
óspart í sig. „Nú er nóg komið af þessum uppblásna vindbelg!“ segir Mac-
Hugh prófessor (bls. 127). En þó að menn láti ekki blekkjast af skrúðmælg-
60
TMM 1994:1