Tímarit Máls og menningar - 01.03.1994, Blaðsíða 102

grundvallarskilyrði menntunar, en ég tel að við komumst ekkert nær rótum
vandans með því að steypa öllu sem kemur þeim málum við í einn köggul,
blæbrigðalaust.
Það furðulega er síðan að einni af grundvallargoðsögnum tæknihyggju-
legra rannsókna; kröfunni um hlutleysi, skuli vera haldið á lofti af Guðbergi
sem helstu dyggð fræðimennskunnar. Ein meginásökun hans í minn garð er
að umsögn mín sé hlutdræg, í henni sé bókin skoðuð út frá stöðnuðum
sjónarmiðum sem geti „ekki brotið neitt til mergjar“ eða þá „lagt hugmyndir
bókanna fyrir lesendur“ (100), og hún sé eins og gagnrýni sé þegar hún er
hvað verst á íslandi; „útúrsnúningur.“ Nú þegar hörmulegar afleiðingar
þessa vísindalega hlutleysis blasa hvarvetna við, hvort sem er á sviði lækna-
vísinda, kjarneðlisfræði eða þá sagnfræði, í öllum þeim tilvikum þar sem
vísindin telja sig vera að fást við eitthvað sem er svo gott sem handan við
siðferðilegt, trúarlegt eða stjórnmálalegt gildismat, hlýtur þessi hlutleys-
iskrafa að vera æði vafasöm. Hugmyndin um hludeysi í rannsókn er fyrir
löngu hætt að vera það leiðarljós sem menn gátu fylgt, vissir um að þar með
væru þeir að vinna að framgangi þekkingarinnar og hámarkshamingju allra
manna og mörg helstu kerfi nútímavísinda sem fást við að skýra alheiminn
og eðli hans hafna í raun þessari hlutleysishugmynd. Það er miklu frekar
nauðsyn að viðurkenna að vísindaleg rannsókn sé um margt háð aðstæðum
sínum, að hún sé háð hugmyndafræði, gildismati og skoðunum þess þjóð-
félags eða þess umhverfis sem hún fer fram í, en leggja hinsvegar áherslu á
að fordómaleysi verði að vera til staðar; fordómaleysi í þeirri merkingu að
forsendur könnunarinnar, þeir gildisdómar og fordómar sem vísindamenn
eða hugsuðir hafa ætíð áður en þeir koma að viðfangsefni sínu séu eins ljósir
og hægt er, menn láti ekki leiða sig í blindni heldur rannsaki forsendur sínar
og gagnrýni þær. Menn koma hvorki til bóka né sólkerfa, brynjaðir einhverj-
um meydómi, heldur búa þeir yfir misvel mótuðum hugmyndum um þessa
hluti. Til að átta sig á þessum hugmyndum kemur til sú rannsókn á hefðum
og hugmyndum sem ég held að við Guðbergur séum sammála um að
raunveruleg menntun feli í sér og sem ég tel að sé eitt af því sem háskólum
beri að stuðla að með öllum ráðum. Krafan um hlutleysi felur einnig í sér að
fræðin eru bundin á ákveðinn bás, þeim er markaður rammi þar sem þeim
ber að halda sig. Þrátt fyrir skarpa greiningu sína á tæknihyggjunni og
afleiðingum hennar á sviði skólamenntunar og í störfum menntaðs fólks er
Guðbergur um leið mjög eindreginn talsmaður þess að þetta fólk eigi að
halda sig á þeirri mottu sem það settist á endur fyrir löngu, í árdaga þeirra
vísinda sem kennd eru við nýöldina og tækniframfarir hennar. Tilraunir
vísinda og rannsókna til að brjótast út úr tæknihyggjunni og þeirri hlutleysis-

92
TMM 1994:1