Tímarit Máls og menningar - 01.03.1994, Blaðsíða 63

öllu í rótgróinni óöryggistilfmningu þegar út í (nýtt) ástarsamband er
komið.
Slíkar tilfinningar eru neikvæðar og því ógna þær samfélaginu á vissan
hátt að mati Kristevu. Þess vegna eru þær bældar og þagaðar í hel og það
hefur svo aftur leitt af sér að við eigum enga nothæfa orðræðu um ástina (og
ástleysið) lengur:
Tungumál ástarinnar er ómögulegt, óviðeigandi, vísar ætíð útfyrir
sig einmitt þegar maður vill tjá sig sem skýrast; byggist á mynd-
hverfingum á flótta — það tilheyrir bókmenntunum.5
Við bregðum á það ráð að leita í skáldskaparmál til að tjá þessar tilfmningar
okkar, endurtökum klisjurnar — sem eiga uppruna sinn í skáldskap — í
sífellu. Ástin virðist því vera að hverfa úr menningu okkar því hún kann ekki
að tjá sig (við kunnum ekki að tjá hana). Það vantar nýja, nothæfa orðræðu
um ástina í nútímanum. Ef við leitum orðræðu ástarinnar finnum við hana
eingöngu í bókmenntum og meðal geðsjúkra, segir Kristeva, og þar er ástinni
aðallega lýst með söknuði, í gegnum sorg og missi. Það er athyglisvert að
máta kenningar Kristevu við Ódysseif í skáldsögunni mætir lesandinn aftur
og aftur hinum dökku hliðum ástarinnar: óhamingjunni, framhjáhaldinu,
vændinu, barnsburðarerfiðleikum, kynlífserfiðleikum, „afbökun" kynlífs
svo sem gægjum (voyeurism) og sýniþörf (exhibitionism), og hinu „ein-
mana“ kynlífi, sjálfsfróuninni. Ef Ódysseifur segir okkur sannleikann um
skilyrði ástarinnar í nútímasamfélagi þá standast kenningar Júlíu Kristevu.
III
Slík vandamál eru í brennidepli í lýsingunni á hjónabandi Leopolds og
Mollýjar Bloom. í lýsingum á gægjuþörf Leopolds og framhjáhaldi og sýni-
þörf Mollýjar, fáum við dapra sýn á ástina. Leopold Bloom er fulltrúi
„meðaljónsins“ um leið og hann er sérstæður einstaklingur og að vissu leyti
utangarðsmaður í Dyflinni. Richard Ellmann skýrir frá því að Joyce hafi
ætlað Leopold Bloom að vera tákngerving hins „fullkomna“ karlmanns, í
þeim skilningi að vera allt í senn sonur, faðir, eiginmaður og elskhugi.6 En
ólíkt fyrirmyndinni, Ódysseif Hómers, verður slík sýn á Leopold Bloom
bjöguð; faðir hans og sonur eru báðir látnir, og þótt hann sé kvæntur þá er
hann ekki elskhugi neins, hvorki eiginkonu sinnar né annarrar konu. Bloom
hefur ekki haft mök við konu sína í meira en ellefu ár, eða síðan sonur þeirra
fæddist — og dó. Það er ekki alveg ljóst af hverju þau hjónin sofa ekki lengur
saman. Þó er gefið í skyn að „sökin“ sé fremur hans en hennar; í huga Blooms
er kynferðisleg geta hans og karlmennska á einhvern flókinn hátt tengd
TMM 1994:1
53