Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.03.1994, Blaðsíða 94

Tímarit Máls og menningar - 01.03.1994, Blaðsíða 94
Það er kannski ekki hægt að ætlast til af hverjum þeim sem tekur til máls að hann segi allt. Ég heiti ykkur því að standa ekki hér til eilífðarnóns og reyna að segja allt. í einhverjum skilningi gaf ég þó um það loforð þegar ég tók að mér að flytja hér fyrirlestur um nokkuð sem við teljum öll mikilvægt, þ.e. bókmenntir. Mér finnst að á mér hvíli sú kvöð að segja allt um þetta fyrirbæri sem er svo óendanlega flókið og merkilegt. Ég get það ekki. Ég ætla samt að reyna. Á tuttugu mínútum. í dýpri skilningi hefur hver sá sem kallar sig rithöfund gefið sams konar loforð. Rithöfundurinn hefur heitið því „að segja okkur allt“ — það fylgir starfsheitinu. Allt um okkur sjálf, um heiminn, um tilveruna, um lífið. Hann veit það ef til vill ekki sjálfur (þess vegna fannst mér ekki úr vegi að nefha það hér) en ef hann ætlar að vera rithöfundur, þ.e. ábyrgur, verður hann að segja allt, og það jafnvel þótt það sé ekki hægt. Bókmenntirnar eru tilraun til að láta draum, sem getur ekki ræst, rætast: drauminn um að segja allt. Hvað á ég við með „að segja allt“? Ég á við það hlutverk sem bókmennt- irnar hafa öðlast á síðustu öldum hér á Vesturlöndum, eftir að réttur kirkj- unnar og pólitískra valdhafa til að skipta sér af því sem stendur á bók var véfengdur og um leið einkaréttur þeirra á sannleikanum um hvað það er að vera maður, á sannleikanum um okkur sjálf, á sannleikanum um allt. Það á enginn lengur einkarétt á sannleikanum, sem betur fer. Sannleikur- inn er nefnilega bara annað nafn á draumnum um „að segja allt“ og hver sá sem þykist hafa höndlað sannleikann — eða heldur að það sé mögulegt að höndla hann — veit ekki að hann dreymir. En hver á þá að tala við okkur um hvað það er að vera maður? Varla Kirkjan, því hún segir okkur bara að við séum komin ffá Guði, þ.e. frá fyrirbæri sem er ekki maður, jafnvel þótt maðurinn hafi skapað Guð að einhverju leyti í sinni mynd. Varla Yfírvaldið því það segir okkur að maður- inn eigi að hlýða einhverju sem er ekki maður, yfirvaldinu, undir hvaða nafni sem það leynist og jafnvel þótt sumir menn kjósi að ganga til liðs við það og hagnast á því á kostnað meðbræðra sinna. Ef til vill geta fræðin það, fræðin um manninn. Svo framarlega sem þau viðurkenna að þau hafi ekki höndlað sannleikann. Ég játa þó að ég bind litlar vonir við fræðin því þó þau hafi gefið sama loforð og bókmenntirnar, þ.e. að segja allt — allt um manninn — þá hafa þau fallið í þá gryfju að halda að hægt sé að búta sundur tilveru mannsins og segja allt um tilfmningar hans, eða allt um tungumál hans, eða allt um samfélög hans, án þess að skoða allt hitt líka. Ef til vill heimspekin? Hún á að takast á við allt, þessi speki um heiminn. Ef til vill sagan, líka? Hún á að takast á við alla tilveru mannsins í straumi 84 TMM 1994:1
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124

x

Tímarit Máls og menningar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.