Tímarit Máls og menningar - 01.03.1994, Blaðsíða 103

kröfu sem hefur einkennt hana, tengjast ef til vill þeirri hugmynd Guðbergs
að hnignunareinkennin láti nú sem þau séu sönn lífsorka, en mér finnst
einmitt hnignunin fremur birtast í því að reyna ekki að endurmeta hlutleys-
isviðhorf vísindanna, sem er án efa helsta sakka þess tækniskilnings sem
þrengir áhugasvið manna eftir því sem þeir læra meira, líkt og Guðbergur
kvartar yfir að sé tilfellið í háskólum hins vestræna heims. Þrátt fyrir skarpa
gagnrýni á tæknihyggju menntunarinnar og afleiðingar hennar fyrir samfé-
lagið og hugarfarið virðist honum helst detta í hug að afskaffa skólamenntun
eða þá láta hana danka áfram á sinni mottu, þrátt fyrir að sú motta sé í raun
mein hennar.
Aðfinnslur Guðbergs afbaka í stuttu máli allt það sem sagt var í umfjöllun
minni og svo ég komist hjá því að rekja það sem hann segir lið fyrir lið þá vil
ég aðeins segja að sú höfuðfullyrðing hans að ég „snúi út úr“ öllu sem stóð
í bókinni á jafn mikið við gagnrýni hans á umsögn mína. Það bjó aldrei neitt
fláræði að baki þessum skrifúm en sé mér engan veginn sjálfrátt þegar ég
skrifa það sem ég skrifa þar sem ég er afturgenginn (sem ég efa reyndar
stórlega) þá get ég ekki komið auga á sambandið á milli minna reimleika og
þeirra blöndnu viðbragða sem útkoma Tómasar Jónssonar metsölubókar eða
Ásta samlyndra hjóna vöktu meðal fólks. Að leggja umsögn um viðtalsbók
við viðurkenndan og verðlaunaðan höfund sem nýtur án nokkurs vafa meiri
hylli nú um stundir en flestir aðrir íslenskir höfundar, að jöfnu við þá
móðursýki er ekki aðeins fráleitt heldur er það ný tegund af móðursýki.
Myndmál draugagangsins hefur margt til síns máls. Fjölmargt í samtím-
anum bendir til þess að hugmyndakerfi 18du og 19du aldar leiki nú lausum
hala í einskonar tómarúmi sem hefur verið að myndast um langa hríð en
fékk á sig skýra sögulega mynd við atburðina í Evrópu 1989 og 1990. En
draugagangurinn er einnig, eins og draugagangi er tamt, ekki ýkja áþreifan-
legur og því gætir eðlilega tilhneigingar hjá þeim sem telja sig geta séð
afturgöngurnar, líkt og Guðbergur, til að setja ólíklegustu hluti í flokk með
þeim. Sú samfélags- eða hugmyndagreining sem fer fram undir merkjum
reimleikanna getur haft ýmislegt til síns máls en rannsókn á þeim forsendum
er til lítils ef hún endar síðan í jafn rígbundnum hugtökum og þeim sem
henni var stefnt gegn. Þó svo að fjölbreytni í stefnum og stílum í samtíman-
um beri um margt fremur merki sinnuleysis í sögulegum efnum og áhuga-
leysis um stefnumótun heldur en raunverulegrar margbreytni, þá er
samtíminn um leið prófraun á hæfileika okkar til víðsýni og endurmats, mitt
í öllum hugmyndagrautnum. Þannig er æsingurinn yfir draugum og svipum
ffemur dapurlegur ef niðurstaðan er sú að þeir séu allir skyndimenntaðir
afturhaldsseggir sem sjái veruleikann í svörtu og hvítu. Það verður að greina
TMM 1994:1
93