Tímarit Máls og menningar - 01.03.1994, Blaðsíða 61

Soffía Auður Birgisdóttir
Karl á gægjum og kona til sýnis
Ást og ástleysi í Ódysseifi eftir James Joyce
Tileinkað Sigurði A. Magnússyni með þökk fyrir það frábæra þrekvirki
sem hann hefur unnið með þýðingu sinni á Ódysseifi.
Margar leiðir liggja inn í þessa sögu og auðvelt er að villast í völundarhúsi
hennar sem geymir ótal ranghala í allar áttir. í þessari stuttu grein ætla ég að
grípa einn þráð og rekja mig eftir honum og sjá hvert það leiðir mig.
I
Margir fræðimenn eru sammála um að ef hægt er að tala um einhvern
boðskap í skáldsögunni Ódysseifi eftir James Joyce, þá væri einna helst hægt
að tala um að verkið reyndi að miðla ást og samkennd milli manna. Richard
Ellmann segir hægt að lesa út úr verkinu þá skoðun að við tilheyrum öll
sömu heild og sama anda, og í bókinni Ulysses on the Liffey segir hann ástina
vera það viðfangsefni sem liggi til grundvallar verkinu öllu.1 Annar banda-
rískur fræðimaður, Thomas J. Rice, segir það vera kenningu Joyce að frelsun
mannsins sé fólgin í þeim möguleika hans að yfirstíga sjálf sitt (og sjálfselsku
sína) og sýna meðbræðrum sínum — og systrum — meðaumkun, samúð
og ást.2 Það er nokkuð Ijóst að ástin er eitt þeirra viðfangsefha sem Joyce eru
hugleiknust í Ódysseifi. Þetta efhi er hins vegar sett fram á afar athyglisverðan
hátt í verldnu því Joyce sýnir okkur ástina ætíð með neikvæðum formerkjum.
Stephen þráir orðið „sem allir menn þekkja“ (bls. 196)3 og orðið — ást —
er það orð eða hugtak sem Joyce vinnur meira með en nokkurt annað
einstakt orð tungumálsins í þessu verki; hann sýnir olckur margar myndir
ástarinnar, margar afmyndanir ástarinnar — en aldrei hina einu sönnu.
Þetta tóm, þessi fjarvera sannrar ástar í Ódysseifi bergmálar annað tóm,
aðra fjarveru í verkinu, það er fjarveru trúarinnar. Trúin og ástin eru þau tvö
viðfangsefni sem einna auðveldast er að greina í flóknu frásagnarmynstri
þessarar mögnuðu skáldsögu. Einnig mætti segja (með vísun til Bakhtins)
TMM 1994:1
51