Tímarit Máls og menningar - 01.12.1996, Síða 25

hluti bókmenntanna hefur aldrei verið almennings nema í fáeinum undan-
tekningartilfellum. Þetta er bara einhver tuttugustualdarruglingur út frá
sósíalískum hugmyndum, að úr því að hægt var að kenna öllum að lesa og
koma þeim í gegnum grunnskóla þá sé hægt að fá alla til að fíla bókmenntir
og þá fara menn í kjölfarið að segja að það eigi að skrifa út frá væntingum
almennings. Þetta er auðvitað bara della. Níutíu og fimm eða níu prósentin
vilja bara brauð og leiki, íþróttir og vídeó, sápu og slúður, jú og sitt daglega
morð, þannig hefur það alltaf verið og ekkert að því. Það er hins vegar annað
og reyndar háalvarlegt mál hvað afþreyingariðnaðurinn er slappur, hvað
ótrúlega lítið atgervi virðist dragast að öllum þeim peningum sem hann
veltir, eða kannski að það sé lítill áhugi fyrir atgervi og frjórri sköpun á þeim
bæjum? Sem aftur mælir nú ekki með því að markaðslögmálin eigi að ráða
hverjir eigi að fá að stunda listsköpun. Það er hins vegar engin ástæða til að
fara á bömmer þó lesendahóparnir séu litlir. Ef farið er yfir menningarsög-
una sést að það eru ekki nema nokkrar þúsundir eða tugir þúsunda sem í
rauninni standa undir frjóseminni, hvort sem er í Aþenu til forna, renesans-
inum á Ítalíu, í Rússlandi eða í París á 19. öld. Baudelaire og Rimbaud seldust
í sömu upplögum meðan þeir lifðu og þekktari ljóðskáld á íslandi gera í dag.“
Einn afþeim straumum sem sett hafa mark sitt á fagurfrceði póst-módernism-
ans eru einmitt tilraunir til að afnema þá siðferðilegu og fagurfrœðilegu mæli-
kvarða sem þú notar til að leggja mat á afþreyingariðnaðinn. Þar með er ekki
sagt að mælikvarðarnir séu endanlega þurrkaðir út, en óneitanlega er þarna
spurningarmerki við forræði þeirrar hámenningar sem þú teflir fram gegn
vitundariðnaðinum.
„Ég held að það sé engin nauðsyn á því að flækja sig í rök hörðustu
áhangenda slíkra kenninga. Það er nóg að staldra við og íhuga hvað skiptir
í raun máli. Það nægir að beita þeim mælikvarða sem greinir á milli þeirra
frásagna sem eitthvert bragð er að og hinna sem eru bragðlausar, hvort verið
er að færa þér eitthvað sem þig varðar um og skiptir einhverju máli eða
hjakka enn einu sinni í fari sem þú nauðaþekkir og er því í besta falli slævandi
en í versta falli forheimskandi. Því miður byggist þorri afþreyingarefnisins á
fátæklegum endurtekningum, á örfáum flötum formúlum sem í sjálfu sér
ættu ekki að þurfa að ræna nokkurn mann svefni en mér ofbýður einhæfnin.
Mér er sagt að nú fái menn tæpast styrki í íslenska bíómynd nema frásögn
hennar þóknist formúlunum. íslenskur veruleiki hverfur þá og er flattur út
til að þóknast frásagnarlögmáli og persónusköpun kvikmyndategunda eins
og vestrans, spennumyndarinnar, gamanmyndarinnar, o.s.frv. Við sjáum
okkar eigið líf matreitt eftir frásagnarlögmálum sem mynda engin raunveru-
TMM 1996:4
23