Tímarit Máls og menningar - 01.12.1996, Side 41

Loks fanst honum þó eins og hann heyrði óm af saunglist utan úr
sjávarhljóðinu [...] (Höll sumarlandsins, bls. 328)
Söknuður og önnur kvæði Jóhanns eru einkum ofin augljóslega í þessar
tvær umræddu sögur, og e.t.v. mætti ætla að Halldór Laxness hefði þar með
fundið Jóhanni og kvæðum hans endanlegan samastað í verkum sínum. En
minnið um hinn glataða lit daganna má einnig sjá í Gerplu sem kom út 1952
— sama árið og Halldór gaf út Kvæði og ritgerðir Jóhanns. Eftir að Þórdís
Kötludóttir hefur horfið frá íþróttamóti við Djúp þar sem Þormóður atti
kappi við aðra unga menn, segir hann:
Þarvar ein kona fyrir skömmu, en hún er farin [...] Ogþykir mér
nú sem allur litur sé horfinn af þessum degi.“ (bls. 72)
En einnig getur að líta kunnugleg en fágæt orð úr Söknuði í sögu sem er eldri
en Heimsljós. í Sjálfstæðu fólki hefst 48. kaflinn með þessum orðum:
Eyðileikinn er með sínum hætti engu síður en glaumurinn, marg-
breytilegur og sögulegur hvar sem lífstóra krokir í heimi [. . .]
(Sjálfstætt fólk. Hetjusaga 1935 II, bls. 74 )
Höfundur teflir hér saman andstæðunum „eyðileiki“ og „glaumur" (sem
einnig eru í Söknuði) á sama hátt og „vík bak fjöllum“ og „sollinum og
þysnum“ í Fegurð himinsins (sjá bls. 35 hér að framan). Fásinnið í afskekktri
byggð verður enn dapurlegra en ella sé það borið saman við ys og þys
borganna og börn heiðanna eru fjarri söng og dansi, „æði múgsins og
glaumsins". Eyðileikinn er megineinkenni tilverunnar í Sumarhúsum. Hann
er margbreytilegur og tilbrigði hans í lífi barnanna eru dauði móður og
bróður og „eyðileiki nýrrar tegundar“ er brottför Bjarts til vinnu í kaup-
staðnum. í Söknuði Jóhanns er þetta hugtak í beinu framhaldi af sjávarhljóð-
inu:
Og eyðileik þrungið
hvíslar vort hjarta
hljótt út í bláinn:
Hvar?... Ó hvar?...
Ásta Sóllilja er þrúguð af söknuði eftir að Bjartur fór og hún finnur enga
huggun þótt hún spyrji ömmu gömlu margra spurninga. Þessi aðskilnaður
og söknuður Ástu Sóllilju verður líka að þáttaskilum í lífi hennar; hún missir
fótanna í eyðileik lífsins þegar Bjartur fer.
TMM 1996:4
39