Tímarit Máls og menningar - 01.12.1996, Blaðsíða 112

sem er eins og opinn, endalaus veraldar-
faðmur. „ . . . nei, ekki hugsa um slíkt,
ekki á þessari stundu.“
Það er þráin um að komast í burtu úr
víkinni sem er „stundum svo óskiljan-
lega aðkreppt og einangruð,“ sem skýt-
ur aftur og aftur upp kollinum og hótar
um leið að skjóta loku tímans fyrir
minnið. En þegar verið er að koma aftur,
má ekki láta burtþrána trufla, þótt
kannski eigi hún stóran þátt í því að
Jakobína ratar ekki um bæinn. „Þú varst
nú oftast með hugann við annað en
eldamennskuna og það sem var í kring-
um þig þá,“ heyrir hún glettna rödd
móður sinnar í lok bókarinnar, þar sem
hún hefur stiklað á þeim hefilspænum
minnisins sem hún hefur í höndum.
Og áfram fylgir minnið tilfinningum
barnsins um baðstofuna. Hlýja rúmið
þar sem hún kúrði í skeggi Kristjáns
fóstra síns, skápur með dýrgripum, bók-
um, ofan á honum borð fyrir týru, sem
er svo ótrúlega góð vörn gegn myrkfælni
og ofsafengnum myndum hugarflugs-
ins. Yfir rúmi pabba hilla með skáldsög-
um sem bannað er að lesa. Og þótt
minnið sé gloppótt, man hún söguna
sem hún mátti ekki lesa, en las samt;
Vesalingarnir eftir Victor Hugo.
„Bókvitið verður ekki í askana látið,“
sagði rnóðir Jakobínu, þegar hún stóð
hana að lestri. Á fátæku og barnmörgu
heimili var margt að vinna, stritið enda-
laust og nær að prjóna. Það þurfti líka að
passa yngri systkini, hvítskúra baðstofu-
loftið... verkefnum fjölgar eftir því sem
Jakobína stækkar. Hún er aðstoðar-
mamma. Enginn tími til að lesa. Samt les
hún, þótt hún þurfi að stelast til þess.
Kemst líka að því seinna að bókvitið
verður víst í askana látið.
Fer niður, sér fjölskylduna í eldhús-
inu að borða kvöldmat; horfir á þögla
kvikmynd, sér sjálfa sig segja frá. Nær
ekki til þeirra. Stendur í myrkri í göng-
unum, verður að þreifa sig áfram í
dimmunni, myrkum tímanum, þar til
smáskíma þrengir sér inn um smágat á
þekjunni og mynd birtist og hægt er að
skoða ketti og fjós og hlóðaeldhús og
Húsið. Opnar fjósið með birtu frá
tveggja rúðu glugga, hlóðaeldhúsið með
tveimur lýsislömpum. Úr eldhúsinu
rangalinn sem var byggður yfir bæjar-
lækinn „svo hægt væri að ná í vatn inn-
anbæjar þegar snjór og ís lokuðu lækinn
úti.“ Týra tekin með til að sækja vatn. Og
mynd af þrettándakvöldi birtist. Þá er
alls staðar ljós, „líka þótt mamma sé
veik.“
Líf og dauði
Smám saman þokar myrkur tímans
þegar Jakobína raðar saman ljósbrotum
úr æsku sinni; hún ferðast eins og fram-
liðin sál um æskustöðvar sínar. Hún sér
allt og alla en enginn sér hana. Þó er
þetta horfinn heimur sem hún ferðast
lifandi um.
Bernskuheimilið er heill, afmarkaður
heimur. Þar gerist allt. Þar fæðast börn-
in, þar lifir fólkið og þar deyr það. Hlýjan
og öryggið í nóttinni hverfa þegar Krist-
ján fóstri deyr. Dauðinn er kaldur. Svo
er það Finna fóstra, sem Jakobína á að
sækja yfir til Beggu, sem býr í bænum
sem er áfastur bænum sem Jakobína og
hennar fjölskylda búa í. Finna ætlar að
hlusta á húslestur pabba og stúlkan fær
týru til að lýsa þeim í gegnum göngin
þar sem engin ljós eru. Stúlkan fiktar í
ljósinu og heyrir dynk, eins og eitthvað
hafi fallið á gólf. Finna er borin upp í
baðstofu og skilur við um nóttina. Skelf-
ingin og sektin hafa tekið sér bólfestu í
stúlkunni.
Börnin fæðast, eitt af öðru, enda-
laust. Fæðast heima og það eina sem er
gleðilegt við það er að þá er fljótlega
skellt saman í skírnarkaffi með lumm-
110
TMM 1996:4