Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2012, Síða 156

Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2012, Síða 156
Sameiginlegt efnislegt minni Eðlilega getum við aldrei vitað með vissu hver tengslin eru á milli haugfjár og hins greftraða. Gripirnir gætu hafa verið eigur hins látna og þannig búið yfir lífssögulegu gildi. Haugfé getur einnig innihaldið gjafir afhentar hinum látna við greftrun, í þeim tilgangi að treysta eða byggja tengsl sem ná yfir mörk lífs og dauða. Eins má hugsa sér að litið hafi verið á haugfé sem vandlega valdar nauðsynjar sem fylgja áttu hinum látna inn í eilífðina (sjá Parker Pearson, 2003, 7). Tengslin á milli manna og hluta eru flókin og hafa oft á tíðum verið hunsuð eða sniðgengin í fræðunum. Bókstafleg framsetning þessara tengsla í kumlinu gerir okkur hins vegar hægt um vik og krefst þess beinlínis að við tökum þau alvarlega. Í kumlinu má segja að líkamleg nærvera hluta, líkama og dýra skapi ákveðin tengsl og ákveðna einingu (Thomas, 1996, 169), hvert svo sem eðli þessara tengsla hefur verið í lifanda lífi. Þetta á ekki síður við ef hugsað er til þess að samsetning einingarinnar (greftrunin) átti sér stað með ákveðinni sviðsetningu, sem gjarnan einkennir greftrunarathafnir. Með öðrum orðum má segja að það sem einkenni kumlið og tilurð þess er ekki aðeins notkun haugfjár, heldur umfram annað sjónræn framsetning gripanna í tengslum við líkama hins látna. Þannig hefur grafarmengið, samsett úr líkama, gripum og dýri, myndað einskonar efnislega grafskrift (sjá Williams, 2005). Má hugsa sér að skynjun og túlkun þessarar grafskriftar hafi verið mikilvægur þáttur greftrunar- athafnarinnar sem og grundvöllur þess sameiginlega og einstaklingsbundna minnis sem skapaðist á meðal viðstaddra. Það sem allar greftranir eiga sameiginlegt er að þeim er hrundið af stað við andlát einstaklings – það er dauðinn sem knýr þær áfram og sameinar aðstandendur umhverfis jarðneskar leifar hins látna. Hið almenna viðhorf í vestrænu nútíma- samfélagi er þó að hinn dauði líkami sé andlaus, innantóm skel sem, rúinn huganum og andanum sem áður bjó í honum, er ómegnugur um nokkurs- konar virkni (Hallam og Hockey, 2001, 133). Sem megindrifkraftur og að- dráttarafl athafnarinnar má hins vegar segja að hinn dauði líkami hafi ekki aðeins tilfinningaleg áhrif á eftirlifendur heldur dragi hann þá saman í tenglsanet (e. actor-network, sjá t.d. Latour, 1999 og 2005; Law, 1999) og virkji þá í þeim tilgangi að uppfylla greftrunina. Eins og bent hefur verið á af Hallam og Hockey (2001, 109) má í þessu samhengi líta á líkamann sem óræða veru (e. boundary being) – þ.e. hann holdgerir á sama tíma jarðneskar leifar lífs og líkamlega/__________ 156 Fé og frændur í eina gröf efnislega staðfestingu dauða. Vegna þessa óræða eðlis, á milli lífs og dauða, má segja að líkaminn sé hinn fullkomni „minningagripur“. Hann stendur, eins og Hallam og Hockey komast að orði, „... not only as a material reminder of the embodied, living person, but as a medium through which the dead might communicate directly with the living“ (Hallam og Hockey 2001, bls. 134). Howard Williams (2004) hefur bent á að þrátt fyrir aukna áherslu á atbeini (e. agency) hafi fornleifarannsóknir dauða og greftrunar á síðustu árum verið afar „syrgjendamiðaðar“ (e. mourner- centred). Litið hefur verið á eftirlifendur sem gerendur en horft framhjá miðlægri stöðu hins látna í athöfninni. Eins og Williams og fleiri (sjá t.d. Fowler, 2001 og 2004) hafa hins vegar bent á er skilningur manna á dauðanum og áhrifum hans á líkama og vitund menningarbundinn. Þannig gera sum menningarsamfélög annan, eða alls engan greinarmun á milli efnis og anda og hefur dauðinn í slíku samhengi allt aðra merkingu. Því má segja að þótt hinir látnu grafi sig ekki sjálfir sé ótækt að líta á þá sem leir í höndum eftirlifenda. Óræð en krefjandi viðvera hins látna í greftruninni felur honum á vissan hátt kraft til þess að eiga samskipti við eftirlifendur. Líkami hins látna hefur, með þrúgandi þögn, getað krafist þess að ákveðnir hlutir væru lagðir í gröfina, eða ákveðnu dýri fórnað – e.t.v. hlutir eða dýr sem tilheyrðu hinum látna og voru mikilvægur hluti af lífssögu hans og vitund. Með þjóðfræðilegum __________ 157 Þóra Pétursdóttir Mynd 3. Kuml 2 á Vaði í Skriðdal. Í því hvíldi karlmaður, 36-45 ára (Hildur Gestsdóttir, 1998), ásamt hundi. Líparíthella lá yfir efri hluta mannsins og brýni við höfuð hans (Heimild: Guðrún Kristinsdóttir 1988:93).
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132
Síða 133
Síða 134
Síða 135
Síða 136
Síða 137
Síða 138
Síða 139
Síða 140
Síða 141
Síða 142
Síða 143
Síða 144
Síða 145
Síða 146
Síða 147
Síða 148
Síða 149
Síða 150
Síða 151
Síða 152
Síða 153
Síða 154
Síða 155
Síða 156
Síða 157
Síða 158
Síða 159
Síða 160
Síða 161
Síða 162
Síða 163
Síða 164
Síða 165
Síða 166
Síða 167
Síða 168
Síða 169
Síða 170
Síða 171

x

Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands.

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands.
https://timarit.is/publication/1111

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.