Dagrenning - 01.12.1950, Blaðsíða 35

skipulag er búið að standa bæði í Banda
ríkjunum og að nokkru í Sviss í rneira en
100 ár, og þar hefur það aldrei gerzt, að
forsetarnir liafi hrifsað til sín öll völd. Slíki
hefur aftur á rnóti gerzt i lýðveldum Suð-
ur-Ameríku, en þar hafa það alveg eins oft,
eða oftar, verið herforingjar eða forustu-
menn dulbúinna samsærissamtaka, sem hafa
náð valdi yfir hernum eða einhverjum hluta
hans, sem þessar byltingar liafa gert. Þess
ber og að gæta í þessu sambandi, að nor-
rænar og engilsaxneskar þjóðir eru bæði bct-
ur mannaðar, löghlýðnari og hafa miklu
meiri revnslu í að stjórna sér að frjálsum
liætti, en þær þjóðir hafa, sem byggja lýð-
veldi Suður-Ameríku. í stjómlögum ríkja
verður það aldrei þ'rirbvggt að samsærisfor-
ingjar geti hrifsað til sín einræðisvald, það
verður aðeins þrirbyggt með því, að þjóð-
irnar gjaldi varhuga við lausung og lýgi
slíkra manna eða flokka.
Sú mótbára hefur einnig heyrzt, að undir
þjóðræðisskipulagi mundi geta orðið svo
rnikill árekstur rnilli forsetans og þingsins,
að ómögulegt geti orðið að stjórna ríkinu.
Það hefur oft komið fyrir í Bandaríkjunum,
þar sem þjóðraaðið er fastast í sessi og mest
reynt, að rneiri hluti þings hefur verið af
öðrum flokki en forsetinn. Afleiðingin hef-
ur aJdrei orðið sú, að ómögulegt væri að
stjórna ríkinu. En slíkt ástand gerir það að
verkum að forsetinn kemur ekki frarn ýms-
urn málum, sem hann vill fá fram og lög-
gjöf þarf til, og eins getur þingið dregið úr
ýmsri eyðslu forsetans og skapað honum að
ýmsu leyti örðugleika. Ilins vegar getur for-
setinn ekki á nókkuin hátt komið í veg
fvrir að fulítrúar þjóðarinnar á þingi komi
fram sínum viíja. Hann getur að vísu neitað
að undirrita lög frá þinginu — og það hefur
komið fyrir — en endursamþykki þingið slík
lög með tilteknum meiri liluta verða þau að
lögum, gegn vilja forsetans. Þessir árekstr-
ar valda því aJdrei, að þjóðskulagið sé ekki
stjórnhæft. Þar er ávalt til ábyrgur aðili, sem
fer með ríkisstjómina, og enginn getur
hindrað í því að framkvæma nauðsvnlegar
stjórnarathafnir.
En hvemig er þetta nú í okkar eigin landi
undir þingræðinu? Ilér getur það kornið
fvrir — og liefur alveg nýlega komið fyrir —
að Alþingi var þess ekki magnugt í tvö ár
að mynda ríkisstjórn, og við höfum hvað
eftir annað átt í stjómarkreppum mánuð-
um saman. Allan þann tíma hefur öll stjórn,
bæði á fjármálum ríkisins og í öðrum grein-
um, verið til bráðabirgða, stefnulaus og
fálmandi, enda skapað öngþveiti og vand-
ræði á margan hátt. Það er því ekki úr háum
söðli að detta hvað þetta atriði snertir og
mundi með upptöku þjóðræðis verða stefnt
mjög til batnaðar frá því, sem nú er.
Okkur 'í stjómarskrárfélaginu í Reykja-
vík er orðið fyllilega Ijós þýðing þess að
greina að fullu sundur löggjafar- og fram-
kvæmdarvaldið og upp úr þeim viðræðum
lrafa orðið til þau fimm meginboðorð, sem
við teljum, að allir þeir menn í þessu landi
eigi að fylkja sér um, sem á annað borð
vilja vinna að stjórnarskrármálinu af ein-
lægni og skilningi, og án allra bakþanka um
flokkslegan ávinning.
Við teljum að fullnægjandi lausn fáist
ekki nema liin nýja stjómskipan verði á þá
leið, að framkvæmdarvald og löggjafarvald
verði að fullu aðskilið. Þá teljum við og, að
trvggja þurfi mun betur en nú er, frelsi ein-
staklingsins og réttaröryggið í landinu, en
hvorttveggja er nú við að glatast. Einveldi
Alþingis lýsir sér ekki hvað síst í því að
svo að kalla á liverju ári eru sett lög og
reglugerðir, sem skerða meira og rneira frelsi
einstaklingsins til að bjarga sér og lifa lífi
sínu óáreittur af öðrum, og allt athafna,
viðskipta, fjárhags og menningarlíf þjóðar-
innar er reirt í sí-harðnandi viðjar.
DAGRENNING 33