Dagrenning - 01.12.1950, Blaðsíða 31

JÓNAS GUÐMUNDSSON:
Þegar ræða skal um stjórnskipulag hér á
landi í framtíðinni, eða breytingar á því
stjórnarformi, sem við nú búurn við, er nauð-
svnlegt að byrja á því að gera sér grein fyrir
því í aðalatriðum, um livaða stjórnskipan
getur vfirleitt verið að ræða, því tæpast er
um annað að gera, en taka eitthvert þeirra
stjórnarforma, sem nú eru til með þjóðum
heimsins, og klæða það íslenzkum búningi,
ef svo rnætti segja, svo að það geti samrýmst
menningu okkar, venjum, hugsunarhætti og
aðstæðum.
Á vorum dögurn eru ekki til nema þrjú
aðalstjórnarform, sem stjórnskipan allra landa
er á einhvern hátt afbrigði af.
Hið elzta þeirra er einræðið, en svo kallast
það stjómarform, þar sem allt þjóðfélags-
valdið — þ. e. löggjafarvald, dómsvald og
framkvæmdan'ald — er annaðhvort hjá ein-
um einvöldum þjóðliöfðingja, — en sú
skipan er nú víðast hvar að mestu úr sög-
unni —, eða hjá einum st/órnmáiafiokki,
sem ekki leyfir starfsemi annarra flokka, og
hefur einræði í þeirri mynd breiðst mjög út
síðan 1917 er þetta fornr var upptekið af
kommúnistum í Rússlandi, og í framkvæmd
er það þekktast í sambandi við ríki nasista,
fasista og kommúnista.
Næst í röðinni kemur þingræðið, en svo ber
að kalla það stjómarfomi þar sem þjóðþing,
k/örið í frjálsum kosningum á flokkagrund-
velli, fer með allt þjóðfélagsvaldið, annað
hvort beint eða óbeint. Valdskiptingin milli
framkvæmdar- og löggjafarv'alds er óglögg í
öllurn þingræðislöndum. Slíkt stjórnarfomr
er það, sem nú er ríkjandi á Norðurlöndum,
Bretlandi, Frakklandi, Niðurlöndum og
Ítalíu. Algengust afbrigði þingræðisins eru
þingbundin konungsstjórn og þingbundin
forsetastjórn. Þetta stjórnarform er nú hér
á landi.
Þriðja stjórnarfonnið er þjóðiæði, en svo
kalla ég það stjórnarform, þegar þjóðin sjálf,
í beinurn eða óbeinum kosningum, skiptir
þjóðfélagsvaldinu rnilli þeirra þriggja aðila,
sem samkvæmt stjórnarskrá ríkisins eiga að
liafa það ,með höndum. Þjóðræðið byggist
auk þess á skiptingu þjóðarinnar í smærri
heildir, sem eru í ýmsum greinum næsta
óháðar alríkisheildinni, (ríki, kantónur — eða
fylki). Greinilegasta einkenni þjóðræðisins
er hin hreina skipting milli löggjafarv'alds og
framkvæmdarvalds. Þjóðræði er það stjórn-
arform, sem Bandaríki Norður-Ameríku og
Sambandslýðveldið Sviss búa við.
Ég hef af ráðnurn hug ekki nefnt neitt
þessara stjórnarforma „lýðræði“ vegna þess
hversu teygjanlegt það liugtak er og hve
óskaplega það er misnotað í ræðu og riti.
Lýðræði er heldur ekki til sem stjómarform,
ef hugtakið er rétt skilgreint. Margir rugla
mjög saman lýðræði og lýðfrelsi. Lýðfrelsi er
ekki til í einræðisríki, en það er til í þeim
löndum, sem búa við þingræði og þjóðræði,
og aðalatriði stjórnskipunarinnar í lýðfrjálsu
landi á að vera það, að varðveita sem bezt
þetta frelsi — lýðfrelsið —, reisa sem ramm-
astar skorður við því, að fólkið glati and-
legu og veraldlegu frelsi sínu.
DAGRENNI NG 29