Dagrenning - 01.12.1950, Blaðsíða 37

fylki, sem njóti nokkurrar sjálfsstjórn-
ar. Umdæmi þessi verði ákveðin í
stjórnarskrá ríkisins, en málefnum
þeirra og stjórn skipað með lögum.
Stjórnskipan, sem byggð er á fullri að-
greiningu löggjafar- og framkvæm darvalds,
gefst bezt í þeim þjóðfélögum, sem grund-
völluð eru á all-sjálfstæðum smærri heild-
um. Þessar smærri heildir — sem í Banda-
ríkjunum eru nefnd ríki, en í Sviss kantón-
ur — þurfa að hafa nokkurt sjálfstæði til
þess að fyrirbyggt sé að alríkið sölsi undir
sig þau málefni, sem bezt eru komin heima
í héruðum, en hið ótakmarkaða þingræði
liefur einmitt á því sviði sýnt hvað mestan
yfirgang.
Fylki og fjórðunga rnætti að sjálfsögðu
búa til með sérstökum lögum og án stjórn-
arskrárbreytingar. Svo var það t. d. með
örntin gömlu áður. En þá er einnig hægt að
leggja þá skipan alla niður með því að af-
nerna lögin — eins og gert var með ömtin
1907 — og þess vegna er tryggilegast, að
fjórðunga eða fylkja mörkin séu ákveðin í
sjálfri stjórnarskránni og jafnvel einnig aðal-
reglurnar um stjórn þeirra, en að öðru leyti
sé þeim málum skipað með lögum.
Sú mótbára heyrist stundum gegn upp-
töku fvlkja eða fjórðunga, að það mundi
verða of kostnaðarsamt að halda þeim uppi
og þar kærni aðeins eitt skriffinnsku- og
stjórnarbáknið í viðbót.
Það er vafalaust, að nokkur kostnaður
verður við stjórn fylkja eða fjórðunga þegar
sú skipan verður upp tekin. En hvað kost-
ar það þjóðina að láta bvggðarlögin tæmast
til Reykjavíkur eða fárra kaupstaða? Hvað
kostar það þjóðina að sí auka skrifstofu-
báknin í Reykjavík, vegna þess að þau þurfa
að taka í sínar hendur rneira og meira af
þeim málum, sem vera ættu í höndurn ann-
arra landshluta og væru miklu betur komin
þar? En livorttveggja þetta er að gerast fyr-
ir augum okkar nú í dag. Mér finnst því
kostnaðarhliðin á málinu hreint aukaatriði,
þegar horft er á málið í heild. Hins vegar
tel ég, að af þessu þyrfti ckki að verða til-
finnanlegur kostnaðarauki. Kostnaður við
sýslunefndir mundi minka verulega, því
hluti af málefnum þeirra mundi flytjast til
fylkis eða fjórðungs-stjórnanna, og auk þess
rnundu skrifstofubáknin í Reykjavík drag-
ast saman og starfslið þaðan ef til vill flytj-
ast til höfuðstaða fylkjanna eða fjórðung-
anna, þar sem stjórnir þeirra kæmu til með
að hafa aðsetur.
Loks er svo fimmta atriðið:
Ilin nýja stjórnskipan verði lögtek-
in á sérstöku stjórnlagaþingi og stað-
fest með þjóðaratkvæði.
Ekkert ákvæði er jafn sjálfsagt og þetta.
Alþingi ber að afsala sér öllum afskiptum
af setningu nýrra stjórnlaga þar sem það
sjálft er ein allra þýðingarmesta stofnunin,
sem stjórnarskráin á að setja starfsreglur og
ákveða starfssvið. Flokkaskiptingin á Al-
þingi er því og til fyrirstöðu, að það geti litið
jafn hlutlaust á málið og nauðsynlegt er, því
hver flokkur Rrir sig og allir saman rnundu
reyna að tryggja sér sem mest fríðindi og
valdaaðstöðu á kostnað þjóðarheildarinnar.
Krafan um stjórnlagaþing er því sjálfsögð-
ust af öllum þeim kröfurn, sem bornar hafa
verið fram í sambandi við stjómarskrár-
málið.
Ég tel mig þá hafa gert nokkra grein fyrir
stjórnarskrármálinu í heild og þeim höfuð-
atriðum, sem lialda verður hæst á lofti í
hinni nýju sókn, sem nú er að hefjast í
þessu mikilvæga rnáli. Ég veit að þið sjáið,
að hér er aðeins stiklað á stærstu atriðun-
um og sveigt hjá því að taka afstöðu til
þeirra atriða, sem síður er hægt að telja aðal-
atriði. Þetta er gert með vilja. Fyrst verða
DAGRENNING 35