Dagrenning - 01.12.1950, Blaðsíða 36

Okkur er það fyllilega ljóst, að stjóm-
skipunarlög, ein út af fyrir sig, ráða ekki
bót á öllum vandræðununr, sem þjóðin nú
á í, en við vænturn þess, að í sambandi við
stjómarskrármálið geti hafist vakning með
þjóðinni — vakning sem nær að lokum til
allra sviða þjóðlífsins og feykir burt því
fúna og feyskna, og leggur grundvöll að
nýju íslenzku þjóðfélagi, sem byggir á
kristindóminum sem höfuð hymingar-
steini.
Ég skal þá að lokum víkja litillega að hin-
urn finnn höfuðatriðum, sem við teljurn
nauðsvnlegt að allir þeir séu sannnála um,
sem vinna vilja að því, að íslandi verði sett
stjórnarskrá, er verða megi til frambúðar
fyrir íslenzku þjóðina.
Fyrsta atriðið er þetta:
Þjóðkjörinn forseti skipi, án afskipta
Alþingis, ráðuneyti, sem fer með stjórn
landsins á ábyrgð forseta ákveðið tírna-
bil, án tillits til trausts eða vantrausts
Alþingis.
Þessi grein þarfnast ekki mikilla skýr-
inga. Hin algera aðgreining löggjafar- og
framkvæmdarvalds byggist fyrst og fremst á
því, að forsetinn hafi vald til að skipa ríkis-
stjórn, án afskipta þingsins, og að sú ríkis-
stjórn starfi á ábyrgð hans.
Traust og vantraust þings á ríkisstjórnir
byggist á því, að þingið velur, eða a. m. k.
styður, ríkisstjórnirnar, en um það verður
ekki að ræða þegar forseti einn skipar ríkis-
stjórnina.
Annað atriðið er þannig:
Alþingi eitt hafi allt löggjafarvald.
Forsetar Alþingis liafi rétt til að setja
bráðabirgðalög að beiðni ríkisstjórnar-
innar. Þingrofsvald forseta hverfi.
Um það er engin deila, að allt löggjafar-
vald skuli vera hjá Alþingi, því lagasetning-
in á að vera höfuðverkefni þess. Rétt þvkir,
vegna þess hvernig til hagar hér á landi, að
þing situr ekki mánuðum saman, að forset-
ar Alþingis, sem eru þeir menn, er Alþingi
sýnir rnestan trúnað, hafi rétt til að setja
bráðabirgðalög, ef forseti, eða ríkisstjórn í
umboði hans, beiðast þess.
Þegar hinn fulli aðskilnaður löggjafar- og
framkvæmdan'alds hefur farið fram er eðli-
legt að þingið sitji ávallt allt kjörtímabilið,
og þegar það hefur engin afskipti af skipan
ríkisstjórnar er heldur ekki eðlilegt að for-
seti hafi vald til að leysa það upp og senda
heim. Hjá ýmsurn þjóðurn er það nú svo,
að þing verður ekki rofið. Svo er það t. d.
hjá Norðmönnum og hefur gefizt vel.
Þriðja atriðið fjallar um æðsta dómstól
þjóðarinnar og er þannig:
Skipan æðsta dómstóls þjóðarinnar
sé ákveðin í stjórnarskrá ríkisins.
Eins og ég benti á fvr í þessu erindi. er
það eitt ákveðið í núgildandi stjórnarskrá,
að dómsvaldinu skuli skipað með lögum.
Þetta þýðir að Alþingi getur brevtt allri
dómaskipan þjóðarinnar á einu þingi með
einföldum lögum. Það getur lagt niður
dómstóla og breytt þeim að eigin vild, án
þess að reka sig á nokkrar hindranir nema
smávegis útgjöld úr ríkissjóði, og í slík út-
gjöld er aldrei horft ef breyta þarf dóma-
skipaninni. Það er ekki einu sinni ákveðið í
stjómarskránni hve margir dómarar skuli
vera í Hæstarétti, né neitt um starf réttar-
ins. Þetta er þó sú stofnun sem hver einasti
borgari landsins getur átt líf sitt og övggi
undir. Það er alveg óverjandi að ekki skuli
vera í sjálfri stjómarskránni a. m. k. aðal-
reglurnar urn skipan æðsta dómstóls þjóðar-
innar, og það verður því að taka upp að
okkar dómi.
Fjórða atriðið er urn skiptingu landsins í
fjórðunga eða fylki:
Landinu verði skipt í fjórðunga eða
34 DAGRENNING