Morgunblaðið - Sunnudagur - 26.04.2015, Blaðsíða 51

26.4. 2015 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 51
Þ
að er lítið um bílastæði fyrir utan
hjá Pétri H. Blöndal í Kringlunni
en húsráðandi bendir mér á gott
stæði mjög nálægt. Kannski of
nálægt, alltént uppsker ég háð
frá Golla ljósmyndara sem ber að garði rétt á
eftir mér. Pétur hefur búið í aldarfjórðung í
Kringlunni og kann því ljómandi vel. „Hér er
mjög gott að vera og stutt í kaupmanninn á
horninu,“ segir hann glottandi.
Tilefni heimsóknarinnar er ákveðin tíma-
mót en um þessar mundir eru tuttugu ár frá
því Pétur settist fyrst á þing. Hann náði kjöri
fyrir Sjálfstæðisflokkinn í Reykjavík í kosn-
ingunum 1995 eftir prófkjör haustið 1994 og
hefur setið á þingi óslitið síðan. Aðeins þrír
núverandi þingmenn hafa setið lengur; Stein-
grímur J. Sigfússon (frá 1983), Össur Skarp-
héðinsson og Einar K. Guðfinnsson (frá 1991).
Ögmundur Jónasson kom inn á þing um leið
og Pétur.
Við komum okkur makindalega fyrir í eld-
húsinu og Davíð, sonur Péturs, sem er í heim-
sókn, tekur ómakið af föður sínum og færir
mér þetta fína te. Þá er ekkert að vanbúnaði.
Elti skattana mína
– Hvað varð til þess að þú sóttist eftir sæti á
Alþingi á sínum tíma?
„Þegar ég seldi Kaupþing hf. þá borgaði ég
ansi mikla skatta, um helminginn af hagn-
aðinum, og ákvað að elta skattana mína. Sjá
til þess að betur yrði farið með þá hinum
megin. Ég held að mér hafi ekki tekist það.
Ríkisfé er með öðrum orðum ekki ráðstafað
með mikið betri hætti núna en fyrir tuttugu
árum.“
– Þetta hefur þá verið einskonar þjóð-
félagsstúdía. Hver er niðurstaðan?
„Niðurstaðan er sú að menn hafa ekki náð
tökum á útgjöldum ríkisins. Það er ennþá
verið að fara illa með opinbert fé. Ég vissi
fyrir að þessi barátta yrði erfið og fljótlega
eftir að ég settist á þing áttaði ég mig á því
hversu miklir hagsmunirnir eru víða. Það
sjáum við nú síðast í læknadeilunni. Í þeirri
deilu snerist öll umræða og öll fjölmiðlun um
að auka útgjöld ríkissjóðs. Gera samninga
sem menn vissu fyrirfram að væru galnir og
út í hött. Velflestir sem hafa komið nálægt
kjarasamningum vissu að um leið og búið
væri að skrifa undir í læknadeilunni færi allt
í bál og brand. Einmitt þess vegna var
merkilegt að fylgjast með mörgum alþing-
ismönnum krefjast þess að skrifað yrði undir.
Hvað sem það kostaði.“
– Almenningsálitið var líka á bandi lækna.
„Vissulega. Allir sögðu: Þið eigið að semja
og hættið þessari vitleysu. Síðan fór allt í
gang og kröfurnar streyma inn. Eðlilega. Ég
get vel skilið lágtekjufólk. Hvers vegna á það
að sætta sig við litlar launahækkanir með til-
vísun í einhvern stöðugleika þegar búið er að
semja á þessum nótum við lækna. Þetta áttu
læknar sjálfir að vita, þeir eru ekki óskyn-
samir menn.“
Kjaradeilurnar geta
skapað mikinn vanda
– Þú talar um reynsluleysi þingsins í þessu
sambandi.
„Já, þingið hefði þurft að þekkja betur til
kjarasamninga. Kjarasamningar snúast ekki
um það hvað ég hef í laun, heldur hvað ég hef
í laun samanborið við þann sem ég vinn við
hliðina á. Það eru ekki bara launahækkanir
lækna sem skipta máli í þessu sambandi,
heldur líka miklar launahækkanir stjórnenda í
fyrirtækjum. Við stöndum frammi fyrir mikl-
um vanda sem þjóð og erfitt verður að finna
lausn sem ekki hefur í för með sér verðbólgu.
Með verðbólgu rýrna kjör lækna aftur og um
leið allra annarra. Þetta er nánast að verða
óleysanlegt vandamál.“
– Hvað er þá til ráða?
„Að finna aðrar óhefðbundnar lausnir. Við
blasir að mörg fyrirtæki koma ekki til með að
geta staðið undir mikilli hækkun lægstu launa
þar sem þau byggja á lágum launum. Það
þýðir að létta þarf undir með þeim til að
koma í veg fyrir mikið atvinnuleysi meðal
þeirra sem hafa lægstu launin. Þá kæmi til
greina að hafa tryggingargjaldið mismunandi
eftir þeim tekjum sem það er lagt á. Það er
að segja að lægstu launin yrðu niðurgreidd af
ríkissjóði. Þetta er stílbrjótur og ljót aðgerð –
en menn leysa ljóta stöðu með ljótum aðgerð-
um. Þetta væri fyrsta vers, annað vers væri
það að taka til baka launahækkunina sem
veldur verðbólgunni með skyldusparnaði. Það
er að skylda menn til að spara hluta af sínum
launahækkunum, til dæmis launahækkunum
umfram 4% á ári. Þannig má draga úr getu
þeirra til að kaupa og fjárfesta. Það er líka
ljót aðgerð en líklega nauðsynleg.“
Verkfallsrétturinn nýi
– Eru þessir samningar þá ábyrgðarleysi af
hálfu lækna?
„Annaðhvort er þetta ábyrgðarleysi eða
svona mikil vanþekking á áhrifum kjarasamn-
inga. Dæmi nú hver fyrir sig.
Þá komum við inn á verkfallsréttinn. Í ár-
daga var hann heilagt vopn sem beindist gegn
fyrirtækinu sem menn unnu hjá. Farið var í
verkfall til að valda fyrirtækinu sem menn
unnu hjá skaða og þvinga það þannig til að
borga hærri laun. Síðan uppgötva menn um
allan heim að það er mikið sniðugra að valda
þriðja aðila tjóni. Hvort sem það eru sjúkling-
ar, ferðamenn eða einhverjir aðrir. Það er
einmitt þetta sem er að gerast núna og mín
kenning er sú að þeir sem valda þriðja aðila
mestu tjóni eru með hæstu launin, flugmenn,
læknar og aðrir sem komast af einhverjum
ástæðum í oddastöðu til að valda tjóni. Þessir
aðilar geta haldið heilu atvinnugreinunum í
gíslingu og valdið gífurlegu fjárhagstjóni með
sínum verkfallsaðgerðum. Er það þetta sem
menn sáu fyrir sér að verkfallsrétturinn
myndi leiða til?“
– Hefur verkfallsrétturinn þá snúist upp í
andhverfu sína?
„Já, það sýnist mér og stjórnmálamenn
ættu að hugleiða hvort þeir vilji þannig fyr-
irkomulag að stéttir í oddaaðstöðu geti rakað
til sín himinháum launum úr sameiginlegum
launasjóði á kostnað fólks með lágar tekjur.“
– Hvernig leysum við það?
„Með því að láta þá sem fara í verkfall vera
bótaskylda. Ekki gagnvart sínum vinnuveit-
anda, heldur gagnvart þriðja aðila. Þannig
myndu verkföll af þessu tagi alfarið detta nið-
ur.“
– Hvernig sérðu næstu vikur þróast í þess-
um kjaradeilum?
„Það verður mjög spennandi að sjá hvernig
menn leysa þá stöðu sem upp er komin. Flest
hugsandi fólk sér hvert stefnir. Ekki verður
samið um 20, 30 eða 40% launahækkanir hjá
heilli þjóð án þess að neitt sé á bak við það.
Ef við værum með aðra mynt en krónuna
myndi þetta þýða mikið atvinnuleysi. Fyr-
irtækin gætu ekki borgað launin og færu á
hausinn. Hjá okkur þýðir þetta á hinn bóginn
að krónan fellur og Seðlabankinn hækkar
stýrivexti og launahækkanirnar rjúka út í
verðlagið með hækkun fyrirtækja á vöru og
þjónustu. Úr verður verðbólga öllum til
skaða.“
Brýnasta verkefnið að
afnema gjaldeyrishöft
– Kjörtímabilið er hálfnað um þessar mundir.
Hvernig finnst þér ríkisstjórn Sjálfstæð-
isflokks og Framsóknarflokks hafa spjarað
sig til þessa og hvaða verkefni eru brýnust
núna?
„Ríkisstjórnin er ekki í sérstaklega þægi-
legum aðstæðum en ég vonast til þess að
menn fari nú að vinna bráðan bug að því að
afnema gjaldeyrishöftin. Í mínum huga er það
verkefni númer eitt, tvö og þrjú. Það er
furðuleg staða þar uppi. Annars vegar eru
kröfuhafar sem eru að tapa 200 milljörðum á
ári í tapaðri ávöxtunarkröfu og hins vegar er
metið að þessi staða kosti íslenska ríkið um
sjötíu milljarða á ári. Skynsamir menn ættu
því að finna sem fyrst á þessu lausn, þannig
að báðir aðilar geti við unað. Það sem ég held
að skorti á er það að kröfuhafar sjái þjóð-
arbúið með ábyrgum hætti. Við megum ekki
semja þannig að allt verði í kalda koli á eftir.
Það verður að semja þannig að niðurstaðan
verði varanleg fyrir íslenska þjóð. Þetta verða
kröfuhafarnir að skilja. Það eina sem þeir
hafa áhuga á er gjaldeyriseign búanna sem er
gífurlega mikil, þeir hafa lítinn sem engan
áhuga á krónunum. Hins vegar megum við
ekki semja um gjaldeyriseignirnar einar og
sér, vegna þess að þá sætum við uppi með all-
ar krónurnar og gætum ekki framleitt gjald-
eyri til að leysa þær út. Það myndi þýða
gjaldeyrishöft í áratugi. Krónurnar, sem
menn eru að meta frá 400 upp í 900 milljarða,
sem eru gífurlegir peningar, þurfa hreinlega
bara að hverfa. Það er heldur ekkert á bak
við þær. Verði þær notaðar fara þær yfir í
gjaldeyri eða verðbólgu.“
– Er lausnin í sjónmáli?
„Já, ég vona að hún finnist fljótlega. Menn
eru byrjaðir að tala um útflutningsskatt eða
hvaða nafn sem honum verður gefið. Það sem
menn átta sig hins vegar almennt ekki á í
kjölfar lausnar á gjaldeyrishöftum er að vext-
ir munu væntanlega hækka. Í gangi eru núna
mörg þúsund milljarðar af krónum sem vilja
fá ávöxtun og halda niðri vöxtum. Þær skaða
bæði lífeyrissjóðina og Íbúðalánasjóð. Ef þær
hverfa ættu raunvextir að hækka og það
verður skortur á lánsfé. Þetta þýðir að það
þarf að örva innlendan sparnað og eitt af því
sem ég hef velt fyrir mér í því sambandi er
að hætta að skattleggja nafnvexti og fara að
skattleggja raunvexti og þá eins og launa-
tekjur. Þetta yrði gífurleg breyting og myndi
þýða að fólk sem tapar til dæmis á því að
vera með innistæður getur þá dregið það frá
skatti af tekjunum sínum. Menn tapa mikið á
því að spara í dag.“
Jákvæð teikn á lofti
– Ganga stjórnarflokkarnir í takt í gjaldeyr-
ishaftamálinu?
„Já, ég held það. Þetta er flókið mál og
stíga þarf varlega til jarðar. Þegar menn
finna lausnina verður það „Lausnin“ með
stórum staf. Menn fara ekki að koma með
aðra lausn eftir það.“
– Hvernig finnst þér þinn flokkur vera að
koma út úr þessu stjórnarsamstarfi?
„Nokkuð vel. Hann hefur reyndar ekki náð
fram mörgum málum, sérstaklega varðandi
skattalækkanir eða þvíumlíkt, og mjög stórir
útgjaldaliðir kalla, nægir þar að nefna spít-
alann. Þó verð ég að gleðjast yfir afnámi
vörugjalda og þess frumskógar sem þau voru.
Staða ríkissjóðs er á hinn bóginn að batna og
hann sýnir raunverulegan afgang og mjög
margt jákvætt í gangi. Hefði einhver sagt
mér fyrir þremur árum að hér yrði verðbólga
undir 2,5% í heilt ár hefði ég ekki trúað því.
Nú stefnir í að þetta verði lengri tími og
menn hættir að tala um verðbólgudrauginn.
Atvinnuleysi er líka lítið, raunar ótrúlega lítið
á evrópskan mælikvarða og það finnst mér
mjög jákvætt því atvinnuleysi er harmleikur
fyrir þá sem í því lenda, og hagvöxturinn vax-
andi. Kaupmáttur hefur vaxið sem sjaldan
fyrr. Það eru því mörg jákvæð teikn á lofti og
dapurlegt ef menn fara að eyðileggja það með
kjánalegum kjarasamningum.“
Ég gæti ekki
sérhagsmuna – og
þeir gæta ekki mín
TUTTUGU ÁR ERU SÍÐAN PÉTUR H. BLÖNDAL TRYGGINGAFRÆÐINGUR, DOKTOR Í LÍKINDASTÆRÐFRÆÐI, SETTIST Á ALÞINGI. MAÐ-
UR SEM ALDREI HEFUR VERIÐ BANGINN VIÐ AÐ FARA SÍNAR EIGIN LEIÐIR. ÞEGAR HANN LÍTUR YFIR FARINN VEG SEGIR HANN AÐ
ENNÞÁ SÉ VERIÐ AÐ FARA ILLA MEÐ OPINBERT FÉ, VIÐ HÖFUM LÍTIÐ LÆRT AF HRUNINU OG AÐ HANN HAFI ALDREI GÆTT SÉR-
HAGSMUNA OG ÞEIR EKKI SÍN. BRÝNASTA VERKEFNIÐ NÚ, NÆST Á EFTIR AFLÉTTINGU GJALDEYRISHAFTA, SÉ AÐ VANDA TIL VERKA
VIÐ ERFIÐ SKILYRÐI Í KJARASAMNINGUM, ÞÖKK SÉ LÆKNUM, SVO SÁ GAMLI DRAUGUR, VERÐBÓLGAN, BLOSSI EKKI UPP ENN Á NÝ.
Texti: Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is
Ljósmyndir: Kjartan Þorbjörnsson golli@mbl.is