Læknablaðið - 01.10.2015, Blaðsíða 15

LÆKNAblaðið 2015/101 455
R A N N S Ó K N
á yngri árum hafi frekar valist í afreksíþróttir.26 Hlutfall bein-
massa hjá körlum, sem æfðu meira en 6 stundir á viku reyndist
marktækt hærra en hjá þeim sem æfðu minna. Sama gilti ekki um
kvennahópana sem höfðu þó tilhneigingu í sömu átt. Líklegt er að
kynbundinn munur á hormónabúskap þar sem testósteron spilar
lykilhlutverk í uppbyggingu vöðva- og beinmassa hjá körlum27
ráði einhverju um þær niðurstöður. Við samanburð á iðkunarhóp-
unum kom í ljós að fituhlutfall reyndist betri mælikvarði á holda-
far en líkamsþyngdarstuðull. Fituhlutfall í hópi þeirra sem æfðu
meira var marktækt lægra en ekki var marktækur munur á BMI.
Munur á holdafarsmælingunum kemur einnig fram í rannsókn28 á
tengslum holdafars og íþróttameiðsla í neðri útlim. Of þung börn,
samkvæmt fituhlutfalli, voru 34% líklegri til þess að meiðast en
börn í kjörþyngd. Hins vegar voru tengslin ekki marktæk þegar
BMI var notað sem mælikvarði á ofþyngd.
Hátt algengi íþróttameiðsla hjá ungmennum í þessari rann-
sókn er samhljóma niðurstöðum úr fyrri rannsóknum.4,5,10,11 Ef
niðurstöður okkar eru bornar saman við hóprannsóknir sem nota
sambærilegar mæliaðferðir og skilgreiningu á meiðslum, má sjá
42% algengi hjá unglingum 12-15 ára4, 48% hjá 15-19 ára5 en 51%
hjá ungmennum í okkar rannsókn. Hér var algengið hæst á meðal
þeirra sem æfðu svo til á hverjum degi, eða 68% sem er svipað
hlutfall og í hópi 14-19 ára kanadískra unglinga (63,8%)29 sem æfðu
16 klukkustundir á viku eða meira. Þessar háu tölur, sem gætu
hugsanlega verið hærri hér en erlendis, eru verulegt áhyggjuefni
en óþægindi og verkir sem fylgja íþróttameiðslum eru líkleg til
þess að stuðla að neikvæðu viðhorfi gagnvart hreyfingu. Einnig
má búast við því að sá sem hefur hlotið varanlegan áverka sé ekki
eins líklegur til þess að lifa virkum lífsstíl og sá sem gengur heill
til skógar.
Samkvæmt niðurstöðum gátu íþróttameiðsli verið megin-
ástæða þess að börn og ungmenni hættu að stunda íþróttir en 37
af þeim 277 sem voru hættir, hættu fyrir fullt og allt vegna íþrótta-
meiðsla. Meðal norskra ungmenna var hlutfallið heldur lægra þar
sem 10% þeirra sem hættu í íþrótt, hættu vegna íþróttameiðsla.30
Hlutföllin eru þó ekki alveg sambærileg því ekki var vitað hvort
norsku unglingarnir hefðu haldið áfram í annarri íþróttagrein. Í
okkar rannsókn var kynjamunur á brottfalli vegna meiðsla ekki
marktækur, en hlutfallslega höfðu fleiri konur hætt í íþróttum af
þeim sökum. Vitað er um hærra nýgengishlutfall alvarlegra hné-
meiðsla hjá konum í fótbolta, körfubolta13 og fimleikum12 en vís-
bendingar eru um að stúlkur eigi frekar á hættu að lenda í slíkum
meiðslum í greinum sem fela í sér mikið af stefnubreytingum,
hoppi og sprettum.5 Þrátt fyrir þessa hættu á alvarlegum hné-
meiðslum höfðu marktækt fleiri stúlkur aldrei verið fjarverandi
vegna íþróttameiðsla. Stúlkur eru taldar líklegri til að lenda í
álagsmeiðslum, en strákar í bráðum meiðslum18, sem gæti skýrt
að einhverju leyti þennan kynjamun. Álagsmeiðsli geta valdið
langvarandi eða endurteknum verkjum sem koma ekki endilega
í veg fyrir iðkun en eru líklegir til þess að skerða hæfni og breyta
ánægju af ástundun íþróttanna í kvöð.
Í ljós kom að stór hluti (58,4%) þeirra ungmenna sem hafði
einhvern tímann æft íþróttir sagðist hafa átt í íþróttameiðslum
sem ollu fjarveru frá iðkun og brottfalli einhvern tímann á ferl-
inum. Hátt algengi (68%) þeirra sem þurftu að leita sér læknis-
fræðilegrar aðstoðar síðastliðið ár meðal þeirra sem æfðu svo til
á hverjum degi, gefur tilefni til þess að ætla að mikið æfinga- og
keppnisálag geti verið orsök meiðsla í mörgum tilvikum. Því er
hugsanlegt að vel ígrundaðar skipulagsbreytingar á íþróttastarfi,
sem hefðu að markmiði að minnka álag, gætu fækkað meiðslum.
Ekki er augljóst hvernig best væri að minnka álag en hafa verður
í huga í því sambandi að íþróttameiðsli ungmenna eru um það bil
þrisvar sinnum líklegri við keppni en æfingar.12,13,17 Því getur ekki
talist heppilegt fyrir iðkendur að keppa bæði með sínum flokki og
þeim næsta fyrir ofan. Einnig má benda á að heilbrigðismenntaðir
starfsmenn eru í fæstum tilfellum starfandi á vegum íþróttafélaga
fyrr en komið er upp í efstu deildir. Með aukinni aðkomu sjúkra-
þjálfara að íþróttastarfi barna og unglinga væri mögulega hægt
að bæta endurhæfingu eftir bráð meiðsli, fyrirbyggja framgang
álagseinkenna á fyrstu stigum og koma með því í veg fyrir endur-
tekna verki og keðjuverkandi meiðslaframgang.
Helstu gallar þessarar rannsóknar eru sjálfsskráðar aftur-
skyggnar mælingar á reglubundinni hreyfingu þátttakenda
sem var þá hugsanlega ofmetin. Afturskyggnir spurningalistar
geta einnig haft í för með sér óáreiðanlegar niðurstöður vegna
gleymsku en brottfall úr íþrótt vegna meiðsla og þjónusta fagaðila
í heilbrigðisþjónustu eru þó líkleg atriði til þess að vera í fersku
minni. Einnig er ljóst að niðurstöður þversniðsrannsóknar sem
þessarar er ekki hægt að yfirfæra á þýði eða aðra hópa en voru
í þessari rannsókn. Til helstu kosta rannsóknarinnar má nefna
fjölda þátttakenda sem gerði tölfræðilegt afl nægjanlegt fyrir þá
tölfræðigreiningu sem var fyrirhuguð í upphafi. DXA-mælingar
á líkamssamsetningu og holdafari í svo fjölmennum hópi gefur
þessari rannsókn einnig aukið vægi. Þá telst gott að þátttakendur
höfðu búsetu víðs vegar um landið en algengi meiddra ræðst að
nokkru leyti af því hvaða íþróttir eru í boði á hverju svæði fyrir
sig.
Ályktun
Á heimsvísu skortir rannsóknir á íþróttameiðslum barna og ung-
linga en þær fáu rannsóknir sem til eru benda til þess að algengið
sé hátt. Staðan meðal íslenskra ungmenna virðist síst betri og í
sumum tilfellum valda meiðsli brottfalli úr íþróttum. Því er nauð-
synlegt að efla íslenskar rannsóknir til þess að fá vitneskju um
hvort íþróttameiðsli séu algengari hér á landi en annars staðar.
Einnig þarf að rannsaka betur orsakir íþróttameiðsla svo hægt
verði að efla forvarnir, koma í veg fyrir brottfall og tryggja þjálfun
sem byggir á gagnreyndum aðferðum. Þörf er á kynjaskiptum
rannsóknum á almennu brottfalli úr íþróttum en fyrir liggja vís-
bendingar um hærra brottfall meðal stúlkna.
Þakkir
Þakkir fá ungmennin sem tóku þátt í rannsókninni, samstarfs-
menn frá Háskóla Íslands og Háskólanum á Akureyri, ásamt þeim
mörgu sem voru hjálplegir þar sem mælingar fóru fram. Jóhanna
Eyrún Torfadóttir lýðheilsufræðingur fær einnig þakkir fyrir góð
ráð við tölfræðiúrvinnslu. Rannsóknin var styrkt af Rannís, Lýð-
heilsusjóði, Embætti landlæknis, Íþróttasjóði Mennta- og menn-
ingarmálaráðuneytis, Rannsóknarsjóði HÍ, Hjartavernd, Lands-
bankanum, Símanum, Icepharma og Bílaleigu Akureyrar.