Læknablaðið - 01.10.2015, Blaðsíða 12

452 LÆKNAblaðið 2015/101
gildi um líkamlega virkni á fullorðinsárum.20 Því er til mikils að
vinna að viðhalda þátttöku barna og unglinga í íþróttum og lík-
amsrækt eins lengi og kostur er, því hreyfingarleysi er talið stærsta
lýðheilsuvandamál 21. aldarinnar.2,3
Markmið þessarar rannsóknar var að greina þátttöku ung-
menna í íþróttum og líkamsrækt, algengi íþróttameiðsla og brott-
fall vegna þeirra. Að auki var markmiðið að skoða hvort íþrótta-
meiðsli hefðu tengsl við kyn, aldur, þrek, holdafar og þess að
stunda íþróttir og líkamsrækt í meira en 6 klukkustundir á viku
miðað við 6 klukkustundir eða minna.
Efniviður og aðferðir
Rannsóknin er þversniðsrannsókn og ein af mörgum sem er byggð
á gögnum úr rannsókninni Atgervi ungra Íslendinga sem er lang-
tímaheilsufarsrannsókn á ungmennum fæddum 1988 og 1994.
Leitað var eftir þátttöku einstaklinga sem tóku þátt í sams konar
rannsókn og bar heitið Lífsstíll 9 og 15 ára Íslendinga og fram-
kvæmd var skólaárið 2003-2004. Tilgangur rannsóknarinnar er því
að rannsaka langtíma- og aldurshópabreytingar á heilsutengdum
þáttum eins og holdafari, hreyfingu, þreki, andlegri líðan og
félagslegum þáttum.
Þátttakendur
Þátttakendur voru 457 ungmenni, 17 og 23 ára, sem höfðu tekið
þátt í íslenskum hluta European Youth Heart Study árið 2003, þá
931 talsins. Úrtakið í þeirri rannsókn, sem nefndist Lífsstíll 9 og
15 ára Íslendinga, var af höfuðborgarsvæðinu (60%), frá þéttbýlis-
kjörnum á landsbyggðinni (35%) og úr dreifbýli (5%). Aldurs- og
kynjaskiptingu úrtaks má sjá í töflu I. Frá höfuðborgarsvæðinu
komu 67% en 33% frá Akureyri, Egilsstöðum og Húsavík. Rann-
sóknin var samþykkt af Vísindasiðanefnd (VSNa2003060014/03.1)
og tilkynnt til Persónuverndar og Geislavarna ríkisins.
Aðferðir
Mælingar fóru fram á Heilbrigðisstofnun Austurlands, Heil-
brigðisstofnun Þingeyinga, Fjórðungssjúkrahúsinu á Akureyri og
Rannsóknarstöð Hjartaverndar, á tímabilinu ágúst 2011 til janúar
2012.
Holdafar
Líkamsþyngd var mæld með 0,1 kg nákvæmni, með viðurkennd-
um þyngdarmæli (Seca, Model 813) og hæð með 0,1 sm nákvæmni
með viðurkenndum hæðarmæli (Seca, Model 217). Líkamsþyngd-
arstuðull (body mass index, BMI) var reiknaður með því að deila
hæð í öðru veldi í líkamsþyngd (kg/m²).
Líkamssamsetning-DXA
Fitumassi var mældur með DXA beinþéttnimælitæki (Dual Energy
X-Ray Absorptiometry) og fituprósenta reiknuð sem hlutfall fitu
af líkamsþyngd. Fitulaus mjúkvefjamassi (lean soft tissue, LST)
og beinmassi var mældur og hlutfall reiknað á sama hátt. DXA-
mælingar fóru fram á Fjórðungssjúkrahúsinu á Akureyri (Hologic
Discovery QDR 4500) og á Rannsóknarstofu Hjartaverndar (GE
Lunar IDXA software 1140.004). Þekkt skekkja er á milli tækjanna
og því var leiðréttingarstuðull notaður við útreikninga.
Þrek
Þrek var mælt með þrepaskiptu hámarksprófi á rafstýrðu þrek-
hjóli (Monark Ergometer 839E, Vansbro, Svíþjóð) þar sem hvert
þrep tók þrjár mínútur. Þrektala (W/kg) var reiknuð út frá notuðu
hámarksafli (Wött) sem hlutfall af líkamsþyngd (kg). Hámarksafl
(Wmax) var reiknað út frá jöfnunni:
Wmax=W₁+W₂/T/180
þar sem W₁ stendur fyrir heildarafl á síðasta stigi sem lokið var að
fullu, en W₂ er aflaukning á lokastigi sem ekki náðist að klára. T er
tíminn sem óklárað lokastig tók, mældur í sekúndum. Skilgreining
um að hámarksprófi væri náð, var að hámarkspúls næði ≥181 (23
ára) og ≥185 (17 ára) slögum á mínútu og að upplifun áreynslunnar
væri ≥19 á Borg-álagsskalanum sem er viðurkenndur alþjóðlegur
skali. Það jafngildir þeirri upplifun að ekki séu nema örfáar sek-
úndur í örmögnun. Ef aðeins annað af þessu náðist var það mat
mælingarmanns hvort hámarksprófi væri náð þegar viðkomandi
kaus að hætta. Á hverju stigi var skráð hjartsláttartíðni sem var
mæld með þráðlausum púlsmæli (Polar Pacer Tester, Kempele,
Finnland) og mat þátttakanda á álagi, samkvæmt Borg-álagsskal-
anum.
Spurningalisti
Úr víðtækum spurningalista um lífsstíl og líkamlega, andlega og
félagslega þætti fengust upplýsingar um þrjá meginþætti: Þátttöku
í skipulögðu íþróttastarfi og líkamsrækt algengi íþróttameiðsla
sem kölluðu á læknisfræðilega aðstoð, síðastliðna 12 mánuði, og
algengi íþróttameiðsla sem ollu fjarveru frá æfingum eða keppni,
eða brottfalli einhvern tímann á íþróttaferlinum.
Reglubundin hreyfing þátttakenda var mæld á tvo vegu. Fyrri
mæling mældi fjölda klukkustunda á viku við iðkun íþrótta og/
eða líkamsræktar. Seinni mæling mældi fjölda æfinga- og keppn-
isdaga á viku og var sundurgreint hvort iðkunin væri á vegum
íþróttafélags eða á eigin vegum. Mælingar á íþróttameiðslum
voru gerðar út frá fjórum spurningum. Tvær þeirra voru staðlaðar
spurningar um meiðsli (læknisfræðileg aðstoð síðastliðna 12 mán-
uði) frá fjölþjóðlegu rannsókninni Heilsa og lífskjör skólabarna
(HBSC).21 Þriðja spurningin var hvort þátttakandi hefði þurft
að leita til læknis, sjúkraþjálfara eða hjúkrunarfræðings vegna
íþróttameiðsla síðastliðna 12 mánuði. Fjórða spurningin snéri að
fjarveru frá æfingum og/eða keppni og brottfalli einhvern tímann
á íþróttaferlinum. Svarað var fyrir alvarlegustu íþróttameiðslin á
ferlinum með þeim svarmöguleika að þátttakandi hefði hætt fyrir
fullt og allt vegna meiðslanna.
Tölfræðigreining
Við úrvinnslu gagna var notaður hugbúnaðurinn PAWS, útgáfa
17,0 (SPSS Inc., Chicago, Illinois; www.spss.com). Marktektarmörk
voru skilgreind við 0,05. Lýsandi tölfræði var notuð á allar breyt-
R A N N S Ó K N