Læknablaðið - 01.10.2015, Blaðsíða 51

LÆKNAblaðið 2015/101 491
Miðstöð lyfjaupplýsinga barst sú spurning
frá svæfinga- og gjörgæslulækni hvort
gögn í heimildum styddu það að ondanse-
trón við ógleði og uppköstum eftir skurð-
aðgerð gæti valdið garnastíflu (ileus).
Spurningin var svohljóðandi:
Eru til einhverjar upplýsingar í heimildum
sem styðja það að ondansetrón við ógleði og
uppköstum eftir aðgerð geti valdið garnastíflu
í sjúklingum?
Mælt er með notkun á ondansetróni við
ógleði og uppköstum eftir aðgerð í klínískum
leiðbeiningum. Hér á landi eru skurðlæknar
tregir til að nota þetta lyf vegna hættu á
garnastíflu. Frekar er valið lyfið metóklópramíð
sem samkvæmt minni reynslu er ekki nægilega
öflug meðferð og sjúklingar með stór skurðsár
eru í aukinni hættu ef þeir engjast sundur og
saman vegna uppkasta.
Ógleði og uppköst eftir aðgerð (post-
operative nausea and vomiting, PONV) eru
algengar aukaverkanir svæfingar. Fyrir-
byggjandi lyfjameðferð á meðan á svæf-
ingu stendur eða lyfjameðferð eftir aðgerð
dregur úr þessu og ondansetrón er eitt
þeirra lyfja sem mælt er með í nýlegum
klínískum leiðbeiningum. Mælt er með að
gefa ondansetrón 4 mg í æð eða 8 mg um
munn eftir aðgerð.1-4
Garnastífla eftir aðgerð (postoperative
ileus, POI) er skilgreind sem tímabundin
skerðing á þarmahreyfingum eftir aðgerð.
Þetta getur valdið verkjum, ógleði og upp-
köstum, töf á því að sjúklingur geti nærst
um munn og fleiri þáttum sem tefja fyrir
bata og lengir sjúkrahúsvist.
Ondansetrón er öflugur og mjög
sértækur serótónín (5HT3) viðtaka-blokki.
Nákvæmur verkunarmáti lyfsins gegn
ógleði og uppköstum er ekki að fullu
þekktur. Talið er að losun serotóníns í
smáþörmum hrindi af stað viðbragði sem
leiðir til serótónínlosunar í heila. Talið er
að ondansetrón komi í veg fyrir þetta við-
bragð og hafi þannig áhrif bæði miðlægt
í kveikjusvæði efnaviðtaka (chemoreceptor
trigger zone) og í meltingarvegi. Algeng-
ustu aukaverkanir ondansetróns eru
höfuðverkur og hægðatregða.5
Ondansetrón getur dregið úr þarma-
hreyfingum (peristalsis) og lengt flutnings-
tíma ristilsins (large bowel transit time).
5HT3 -viðtaka er að finna í innri (intrinsic)
og ytri (extrinsic) taugafrumum í görn
og í vöðvahjúpsflækju (myenteric plexus).
Ondansetrón blokkerar þessa viðtaka og
getur þannig haft áhrif á hreyfingar ristils
(colonic peristaltic reflex), dregið úr ristil-
hreyfingum eftir máltíðir (postprandial
colonic motility) og hægt þannig á flutningi
um ristil. Þetta getur leitt til hægðatregðu.
Í yfirlitsgrein þar sem meðal annars var
fjallað um öryggi ondansetróns í PONV
var fjöldi til skaða (number needed to harm),
eftir stakan skammt af ondansetróni 1 mg
í æð eða 4 mg um munn, metinn 23 fyrir
hægðatregðu. Til samanburðar var fjöldi
sem þurfti að meðhöndla (number needed to
treat) metinn 5-6 fyrir ógleði.3
Í annarri yfirlitsgrein þar sem farið var
yfir klíníska reynslu af notkun ondanse-
tróns í PONV er hvorki talað um hægða-
tregðu né garnastíflu.4
Í aukaverkanagagnagrunni evrópsku
lyfjastofnunarinnar, Eudravigilance,
er aðeins að finna 37 tilkynningar um
hægðatregðu og 10 tilkynningar um ileus
sem verður að teljast lág tala.
Samantekt: Við leit í heimildum fundum
við engar rannsóknir þar sem skoðaður er
þáttur ondansetróns sérstaklega sem orsök
eða áhættuþáttur í garnastíflu og hvergi
minnst á hægðatregðu vegna ondanse-
tróns sem áhættuþátt í meðferð á PONV.
Í sérlyfjaskrártextum um lyfið í Evrópu er
hins vegar viðvörun um að fylgjast skuli
vel með sjúklingum sem hafa einkenni um
meðalbráða (subacute) stíflu í meltingar-
vegi og eru á ondansetróni eftir aðgerð,
þar sem ondansetrón lengir þann tíma
sem tekur innihald meltingarvegarins að
fara um ristilinn.5 Í Bandaríkjunum er
viðvörun um það sama en ástæðan er þar
að ondansetrón geti falið einkenni garna-
stíflunnar.6
Höfundar taka við athugasemdum við
pistlana og gagnlegt væri að fá athuga­
semdir frá skurðlæknum við þessum
skrifum.
Heimildir
1. Counihan TC, Favuzza J. Fast track colorectal surgery.
Clin Colon Rectal Surg 2009; 22: 60-72.
2. Gan TJ Diemunsch P, Habib AS, Kovac A, Kranke P,
Meyer TA, et al. Consensus guidelines for the manage-
ment of postoperative nausea and vomiting. Anesth Analg
2014; 118: 85-113.
3. Tramer MR, Reynolds JM, Moore A, McQuay HJ. Efficacy,
dose-response, and safety of ondansetron in prevention
of postoperative nausea and vomiting: a quantitative sys-
tematic review of randomized placebo-controlled trials.
Anesthesiology 1997; 12: 1277-89.
4. Christofaki M, Papioannou A. Ondansetron: a review of
pharmacokinetics and clinical experience in postoperative
nausea and vomiting. Expert Opin Drug Metab Toixcol
2014; 10: 437-44.
5. Zofran. serlyfjaskra.is – september 2015
6. Zofran. pdr.net - september 2015
l Y F J a S P U R n i n G i n
Elín i. Jacobsen
lyfjafræðingur, verkefnastjóri
Miðstöðvar lyfjaupplýsinga
Landspítala
elinjac@landspitali.is
Einar S. björnsson
meltingarlæknir og formaður
lyfjanefndar Landspítala
einarsb@landspitali.is
Eru tengsl á milli notkunar á
ondansetróni og garnastíflu eftir aðgerð?