Læknablaðið - 01.10.2015, Blaðsíða 36

476 LÆKNAblaðið 2015/101
U M F J Ö L L U N O G G R E I N A R
Bengt Lindström er finnskur barna­
læknir sem hefur sérhæft sig í kenning­
um félagsfræðingsins Arons Antonovsky
um Salutogenesis þar sem við meðferð
sjúklings er horft til styrkleika hans
fremur en veikleika, á hvaða sviðum
heilsa sjúklings er góð og hvernig best er
að virkja hann til þátttöku í bataferlinu.
Lindström er prófessor við læknadeild Há-
skólans í Þrándheimi en þar hefur verið
stofnuð prófessorsstaða í Salutogenesis
sem mun vera sú eina í heiminum. Lind-
ström var gestur heilbrigðisdeildar Há-
skólans á Akureyri í byrjun september og
hélt þar tvo fyrirlestra um Salutogenesis.
„Ég kynntist Antonovsky í byrjun
tíunda áratugarins þegar hann var í heim-
sókn í Svíþjóð og hreifst af hugmyndum
hans strax í upphafi,“ segir Bengt Lind-
ström. „Ég ætlaði að hitta hann til frekari
ráðagerða þegar hann lést skyndilega og
fyrrum samstarfsmenn hans óskuðu eftir
því að ég tæki við keflinu og leiddi rann-
sóknir á þessu sviði. Þannig varð miðstöð
rannsókna Salutogenesis í Svíþjóð og nú
í Noregi. Ég stýri nú alþjóðlegu rann-
sóknarverkefni á þessu sviði þar sem 15
rannsóknarsetrum hefur verið komið á fót
víðs vegar í heiminum,“ bætir hann við.
Pétur Heimisson heilsugæslulæknir á
Egilsstöðum hefur kynnt sér kenningar
Antonovskys og varð góðfúslega við því
að upplýsa frekar um efnið.
„Aron Antonovsky (1923-1994) var
bandarískur gyðingur og starfaði sem fé-
lagsfræðingur á heilbrigðissviði. Snemma
á ferli sínum byggði hann rannsóknir sín-
ar á meinafræðilegri nálgun og rannsakaði
meðal annars konur sem lifðu af helförina
og sumar hverjar fangabúðir nasista. Hann
staldraði við þann minnihluta sem hélt
heilsu og gat lifað góðu lifi eftir stríðslok
og spurði hvers vegna þær héldu heilsu.
Upp frá því helgaði hann sig viðlíka rann-
sóknarspurningum, leitaði svara og síðan
samnefnara í þeim til að greina uppruna
heilsu og vellíðunar. Antonovsky leit á
heilsu og heilbrigði sem línulegt ferli allt
frá mjög lítilli heilsu til mjög mikillar eða
góðrar heilsu, í stað þess að sjá bara heilsu
eða sjúkdóm. Á grundvelli rannsókna
sinna setti hann fram hugmyndafræði á
áttunda áratug síðustu aldar og kallaði
Salutogenesis,“ segir Pétur.
Vilja sjá gagnreyndar niðurstöður fyrst
Lindström segir kenningar Antonovskys
stundum setja lækna í varnarstöðu, þeir
vilji sjá gagnreyndar rannsóknarniður-
stöður áður en þeir fallist á gagnsemina.
„Það er mjög eðlilegt og sjálfur er ég
barnalæknir og tek engum hugmyndum
eða kenningum án þess að klárar sannanir
séu fyrir gagnsemi þeirra. Nú höfum við
skýrar rannsóknarniðurstöður sem sýna
svo ekki verður um villst að þessi nálgun
bætir líðan og heilsu sjúklinga sem þjást af
langvinnum ósmitandi sjúkdómum. Þetta
snýst um breytt hugarfar og afstöðu til
þess hvernig þú meðhöndlar sjúklinginn
og byggir að talsverðu leyti á persónulegri
reynslu sjúklingsins af sjúkdómum,
áföllum og heilbrigði. Það er raunverulega
hægt að beita þessu til að bæta líðan
sjúklinga, sérstaklega fólks með langvinna
sjúkdóma og geðræn vandamál.“
„Salutogenesis er samsett úr salus
(heilsa) og genesis (uppruni) og þýðir bók-
staflega uppruni heilsunnar,“ segir Pétur.
„Spurt er um styrkleika, möguleika og
líðan einstaklings í stað veikleika hans,
takmarkana og sjúkdóma. Hvers vegna
sá haldi heilsu sem verður fyrir áreiti
sem gerir svo marga aðra sjúka. Leitað er
þeirra styrkleika sem búa í einstaklingn-
um, umhverfi hans og aðstæðum og ekki
síður hæfileikum og möguleikum hans til
að nýta þá til bættrar líðunar og heilsu.
Antonovsky var viss um að þessi nýja
sýn hefði hagnýtt gildi, nokkuð sem tals-
vert af rannsóknum rennir stoðum undir
í dag. Hann lagði alla tíð mikla áherslu á
að hugmyndafræði hans hvorki gæti né
mætti koma í stað þeirra meinafræðilegu,
Virkur þátttakandi í eigin bata
– þegar byggt er á Salutogenesis
■ ■ ■ Hávar Sigurjónsson