Dagblaðið Vísir - DV - 24.04.2009, Blaðsíða 17

föstudagur 24. apríl 2009 17Fréttir
Áleitnar spurningar um mútubrot
Allt að 6 ára fangelsi
Í nýju lögunum um fjármál stjórn-
málaflokka og einstakra frambjóð-
enda eru hörð viðurlög við brotum.
Lögð er sú skylda á frambjóðendur
í persónukjöri og frambjóðendur í
prófkjörum að skila uppgjörum til
Ríkisendurskoðunar innan sex mán-
aða frá lokum kosningabaráttu. Jafn-
framt er kveðið á um að nöfn allra
þeirra fyrirtækja sem veita framlög
til kosningabaráttu verði gerð op-
inber. „Með þessu er leitast við að
tryggja gagnsæi framlaga lögaðila til
stjórnmálastarfsemi og skapa einfalt
og skilvirkt umhverfi um stjórnmála-
starfsemina,“ eins og sagði í greinar-
gerð með frumvarpinu sem varð að
lögum fyrir jólin 2006.
Ekki er að sjá að andi þessara laga
hafi nein markverð áhrif á þá fram-
bjóðendur sem sannanlega tóku við
framlögum frá fyrirtækjum árið 2006,
jafnvel milljónaframlögum.
Viðurlögin í nýju lögunum eru
ströng eins og áður segir og benda til
þess að löggjafinn líti brot við þeim
alvarlegum augum. „Hver sem af
ásetningi eða stórfelldu gáleysi brýt-
ur gegn ákvæðum laga þessara skal
sæta fésektum, en alvarleg brot geta
varðað fangelsi allt að sex árum,“ eins
og segir í lögunum um fjármál stjórn-
málaflokka og frambjóðenda.
Prófkjör voru innleidd hér á
landi á áttunda áratug síðustu ald-
ar af Sjálfstæðisflokknum að banda-
rískri fyrirmynd. Prófkjör í þeirri
mynd sem hér þekkjast eru aftur á
móti nær óþekkt í flestum lýðræð-
isríkjum Evrópu. Margir hafa bent á
óheilbrigð tengsl sem myndast geta
milli viðskiptablokka, fyrirtækja og
auðkýfinga annars vegar og stjórn-
málaflokka eða einstakra stjórn-
málamanna hins vegar. Í nær öll-
um löndum Evrópu hafa um langan
tíma verið í gildi lög sem ætlað er að
hamla gegn stjórnmálaspillingu líkt
og íslensku lögunum frá 2007 er ætl-
að að gera. Reyndar var Ísland með-
al síðustu landa í Evrópu til þess að
reisa skorður við stjórnmálaspillingu
af þessu tagi með lagasetningu.
Prófkjör liður í hruninu
Auður Styrkársdóttir stjórnmála-
fræðingur hefur meðal annars bent
á að um alla Evrópu séu þingmenn
valdir og bornir fram af stjórnmála-
flokkunum. Flokkarnir beri ábyrgð á
sínum þingmönnum og axli á þeim
ábyrgð, til dæmis með því að láta þá
fara, verði þeim á í messunni eða geri
sig seka um embættisglöp. „Í Banda-
ríkjunum – og á Íslandi – eru þing-
menn gjarnan valdir í próf-
kjörum. Þeir eru sem sagt
persónulega kjörnir
inn á lista flokkanna og
hér á landi stundum af
fleirum en stuðnings-
mönnum viðkomandi
flokks. Verði þeim eitt-
hvað á, eða sinnast við
flokkssystkini sín, telja þeir sig ekk-
ert háða flokknum með eitt eða neitt
heldur búa að sínu.“
Auður kveðst þess fullviss, að
peningar hafi verið notaðir til þess
að „kaupa“ stjórnmálamenn og
koma ákveðnum hagsmunum að í
pólitíkinni. „Heldur fólk virkilega að
peningar og prófkjör hafi ekkert að
gera með kreppuna sem nú skekur
íslenska þjóðfélagið?“
Birgir Hermannsson stjórn-
málafræðingur lagði út af þaulsetu
ráð- herra og
áhrifum prófkjara í viðtali við DV í
byrjun desember síðastliðnum: „Hér
segja menn ekki af sér af prinsipp-
ástæðum eða neinum ástæðum yf-
irhöfuð nema þeir lendi í veruleg-
um vandræðum innanflokks. Þetta
er ekki sérfræðistarf heldur trúnað-
arstarf almennings í umboði Alþing-
is og þú hefur bara ákveðinn tíma.
Ef tiltrúin fer eða eitthvað gerist sem
fellur undir ábyrgð ráðherrans á
hann vitanlega að bera þá ábyrgð.“
Hægfara umbætur
Stjórnmálaflokkar, þingflokkar
þeirra, einstakir þingmenn og borg-
ar- og bæjarfulltrúar hafa að undan-
förnu lagt sig eftir að siðbæta stjórn-
málin. Í borgarstjórn, á þingi og
víðar hafa verið lagðar fram tillögur
um aukið gagnsæi varðandi fjárreið-
ur einstakra kjörinna fulltrúa sem
og siðareglur sem taka á hagsmuna-
tengslum þeirra og vanhæfistilvik-
um.
GRECO-nefndin, sem áður er
nefnd, skilaði í apríl í fyrra skýrslu
um gagnsæi í fjármálum íslenskra
stjórnmálaflokka. Þar er lagt mat
á lögin um fjárreiður stjórnmála-
flokkanna frá árinu 2006. Einnig er
í skýrslunni að finna athugasemdir
og tilmæli vegna ágalla sem starfs-
menn nefndarinnar fundu á íslenska
stjórnmálakerfinu.
Í skýrslunni er talið að lögin end-
urspegli í stórum dráttum kröfur Evr-
ópuráðsins eins og þær birtast í til-
mælum ráðsins um sameiginlegar
reglur gegn spillingu í fjármögnun
stjórnmálaflokka og kosningabar-
áttu frambjóðenda. Því er þó beint til
stjórnvalda að leitað verði leiða til að
upplýsa kjósendur um fjármögnun
kosningabaráttu frambjóðenda áður
en kosningar fara fram. Óskað er eft-
ir skýrslu frá íslenskum stjórnvöld-
um ekki síðar en 31. október á þessu
ári um það hvernig hafi gengið að
hrinda tilmælunum í framkvæmd.
Samkvæmt upplýsingum innan úr
stjórnkerfinu hefur lítið verið aðhafst
enn til þess að verða við tilmælum
GRECO frá því fyrir ári.
Hvað hneykslar almenning?
Eftir að upplýst var um 30 milljóna
króna framlag FL Group til Sjálfstæð-
isflokksins og síðar 30 milljóna króna
framlag frá Landsbankanum varð
uppi fótur og fit í forystu Sjálfstæðis-
flokksins enda skammt til kosninga.
Á örlagavetri í lífi þjóðarinnar virt-
ist málið ætla að ná fullri hæð sem
stjórnmálahneyksli. Síðan þá hef-
ur verið upplýst um framlög frá FL
Group og Baugi til einstakra fram-
bjóðenda; allt að 4 milljónir króna
til þeirra sem tóku við fé frá báðum
fyrirtækjunum. Vitað er að margir
frambjóðendur tóku við framlögum
frá fjölda fyrirtækja árið 2006.
Um tíma virtist mjög þrengt
að Guðlaugi Þór Þórðarsyni, efsta
manni á lista Sjálfstæðisflokksins í
Reykjavíkurkjördæmi suður, en
hann var meðal þeirra
sem hlutuð-
ust til um að
afla fjár til
flokksins.
Tveir
sænsk-
ir fræði-
menn,
Jakobs-
son og
Löv-
marck, hafa fjallað um hneykslismál
og brot gegn siðum og gildum samfé-
lagsins í fræðiritinu Acta Sociologica.
Þeir telja að opinbert hneyksli geti
blasað við frambjóðanda eða stjórn-
málamanni brjóti hann gegn fleiri
en einni siðareglu sem þeir greina
og telja mikilvægar í samfélaginu. Í
fyrsta lagi eigi fólk í opinberum virð-
ingarstöðum að gæta hófsemi í opin-
berum athöfnum sínum. Fólk í op-
inberum virðingarstöðum á í öðru
lagi að sýna gott fordæmi. Í þriðja
lagi á fólk, sem tekur að sér opinber-
ar ábyrgðarstöður, að hafa óflekkað
mannorð. Loks á fólk í opinberum
stöðum að vera heiðarlegt.
Refsing kjósenda
Jakobsson og Lövmarck, halda því
fram að fari saman brot gegn tveim-
ur eða fleiri siðareglum sé viðkom-
andi frambjóðandi eða stjórnmála-
maður í vondum málum. Þeir líta
einnig svo á að viðbrögð almennings
í hneykslismálum séu í rauninni við-
urlög fjöldans við brotum gegn áður-
greindum siðareglum samfélagsins.
Bankahrun er ekki brot gegn siða-
kerfi samfélagsins. Hneyksli sem
komið getur upp í kjölfar svo alvar-
legra atburða hér á landi getur ver-
ið samofið lögbrotum eða brotum á
siðareglum samfélagsins.
Við blasir við að íslenskir kjósend-
ur segja álit sitt í alþingiskosningum
á morgun 25. apríl. Augljóst er af nið-
urstöðum fylgiskannana að undan-
förnu að kjósendur eru reiðubúnir
til þess að refsa stjórnmálaflokkum
sem þeir telja að hafi brugðist með
einhverjum hætti. Ekki er unnt að
greina án sérstakrar athugunar hvað
það er sem ræður vali kjósandans
inni í kjörklefanum. Bankahrun,
efnahagshrun, atvinnuleysi, um-
hverfismál, velferðarmál eða grun-
ur um spillingu stjórnmálamanna
og mútuþægni kann allt að skipta
máli. Upplýsingarnar um framlög til
stjórnmálaflokka og einstakra fram-
bjóðenda undanfarna daga og vikur
eru að því leyti uppgjör við fortíðina.
Lög sem tóku gildi 1. janúar 2007 tak-
marka ofurframlög til frambjóðenda
og stjórnmálaflokka og auka gagnsæi
í stjórnmálum. Lögin geta hins veg-
ar ekki komið í veg fyrir mútubrot
stjórnmálamanna frekar en í öðrum
löndum.
Ríkissaksóknari Valtýr
sigurðsson segir að ekki
dugi að málið líti út fyrir
að vera mútubrot. Meira
þurfi að koma til.
Prófessorinn „Þetta er miklu verra og og yfirgripsmeira en mig
óraði fyrir,“ segir svanur Kristjánsson, stjórnmálafræðiprófessor
við Háskóla íslands, um framlög fyrirtækja og viðskiptajöfra til
frambjóðenda og stjórnmálaflokka.
Valhöll Kjósendur lýsa reiði og hneykslan
með ýmsum hætti. Krafan um heiðarleika,
hófsemi í opinberu lífi og gott fordæmi
reynist stjórnmálamönnum stundum erfið.
MYND Sigtryggur Ari Jóhannsson