Uppeldi og menntun - 01.07.2015, Qupperneq 34

UPPELDI OG MENNTUN/ICELANDIC JOURNAL OF EDUCATION 24(2) 201534
GRUNN- OG LEIKSKÓLASTJÓRAR Á ÍSLANDI – KULNUN Í STARFI ?
starfsins. Anna Þóra Baldursdóttir (2002, 2003) sýndi fram á að greina mætti starfs-
tengda kulnun hjá íslenskum grunnskólakennurum og rakti hana til aðstæðna í starfinu.
Fleiri faghópar hafa verið rannsakaðir hér á landi með tilliti til kulnunar í starfi. Þar
má nefna rannsóknir meðal tannlækna (Óskar Marinó Sigurðsson, 2012), hjúkrunar-
fræðinga (Hólmfríður K. Gunnarsdóttir, 2002), framhaldsskólakennara (Brynhildur
Magnúsdóttir, 2012), félagsráðgjafa (Una Björk Kristófersdóttir, 2012), starfsmanna
nokkurra stórra fyrirtækja og stofnana (Kristín Björg Jónsdóttir og Ragna B. Garðars-
dóttir, 2012) og starfsmanna hjá upplýsinga- og tæknisviði Íslandsbanka (Ásta
Sigríður Skúladóttir, 2011). Hjá öllum þessum starfshópum greindist kulnun í starfi.
Skólastjórar gegna ýmsum ábyrgðarhlutverkum. Til að mynda bera þeir ábyrgð á
fjárlagagerð, þróunarstarfi og samráði við kennara og foreldra (Börkur Hansen, Ólafur
H. Jóhannsson og Steinunn Helga Lárusdóttir, 2008) ásamt því að tryggja öruggt og
skilvirkt námsumhverfi fyrir nemendur. Í rannsókn Hólmfríðar Gylfadóttur kom
fram að grunnskólastjórar þyrftu að sinna fleiri og flóknari verkefnum en áður var,
þá skorti tíma til að sinna þeim og að þeir fengju takmarkaðan stuðning og úrræði frá
skólayfirvöldum. Þeim fannst oft ofgnótt verkefna bíða þeirra og að vinnutími væri of
langur (Hólmfríður Gylfadóttir, 2012). Við slíkar aðstæður getur myndast togstreita á
milli faglegs forystuhlutverks og almennra stjórnunarstarfa (Börkur Hansen, Ólafur
H. Jóhannsson og Steinunn Helga Lárusdóttir, 1994, 1997, 2008). Þær kröfur sem gerð-
ar eru til skólastjóra geta því verið tilfinningalega krefjandi og streituvaldandi.
Ýmsar mótsagnir geta falist í starfi skólastjórans þegar ábyrgð og sjálfstæði aukast;
til að mynda að hann þurfi að geta tekið að sér viðbótarverkefni en fái ekki meiri tíma
til að sinna þeim. Því getur dregið úr frelsi skólastjórans til athafna en hann ber áfram
ábyrgðina á skólastarfinu og honum ber að vinna eftir settum reglugerðum (Börkur
Hansen o.fl., 2008). Því mætti ætla að skólastjórar gætu átt við innri togstreitu að stríða
af og til og þyrftu að gæta vel að tilfinningalegu jafnvægi. Þar sem starf skólastjóra
getur verið mjög krefjandi getur það orðið til þess að hann upplifi töluverða streitu,
og ef hún verður langvarandi geta afleiðingar hennar orðið kulnun í starfi (Yong og
Yue, 2007). Rannsókn á tíðni kulnunar meðal leik- og grunnskólastjóra hér á landi er
því mikilvæg viðbót við þekkingu á störfum þeirra og líðan.
FRÆÐILEGUR BAKGRUNNUR
Rannsóknir á fyrirbærinu kulnun sem atvinnutengdu sjúkdómseinkenni eiga sér ekki
langa sögu. Skilgreining þess er enn í mótun og fræðimenn eru sífellt að finna nýja
fleti á einkennum og afleiðingum kulnunar. Hakanen og Schaufeli (2012) benda á að
fyrstur til að nota hugtakið í vísindalegu samhengi hafi verið geðlæknirinn Freuden-
berger í grein sinni Staff burn-out árið 1974. Þar lýsir hann kulnun sem neikvæðu,
starfstengdu, sálfræðilegu ástandi sem birtist í einkennum eins og líkamlegri þreytu,
tilfinningalegri örmögnun og skorti á hvata. Freudenberger (1974) dró þá ályktun að
einstaklingar sem vinna of mikið, of lengi, af ákefð eða hafi mikla þörf fyrir að gefa af
sér eigi kulnun á hættu. Einnig að lítt krefjandi og fábreytt verkefni geti leitt til kulnun-
ar. Um svipað leyti var félagssálfræðingurinn Maslach að rannsaka tilfinningar fólks á