Uppeldi og menntun - 01.07.2015, Qupperneq 76

UPPELDI OG MENNTUN/ICELANDIC JOURNAL OF EDUCATION 24(2) 201576
SKÓLAÞÁTTTAKA OG UMHVERFI 8–17 ÁRA GETUMIKILLA BARNA MEÐ EINHVERFU
um réttindi barnsins (nr. 19/2013), lögum um grunnskóla (nr. 91/2008) og lögum um
málefni fatlaðs fólks með síðari breytingum (nr. 59/1992), er fjallað um rétt fatlaðra
barna til þátttöku í leik og námi til jafns við önnur börn. Hins vegar sýna rannsóknir
takmarkaðri þátttöku fatlaðra barna en jafnaldra þeirra auk þess sem umhverfið á
heimilinu (Law o.fl., 2013), í skólanum (Coster o.fl., 2013) og úti í samfélaginu (Bedell
o.fl., 2013) virðist fela í sér meiri hindranir fyrir fötluð börn en jafnaldra þeirra.
Margt getur haft áhrif á tækifæri og möguleika barna til að taka þátt í því sem fram
fer í kringum þau. Áður var skert þátttaka talin óhjákvæmileg afleiðing líkamlegrar
eða andlegrar skerðingar (World Health Organization, 1980) en með breyttum við-
horfum og aukinni þekkingu hefur sjónum í auknum mæli verið beint að samspili
einstaklings og umhverfis (Bronfenbrenner, 1994; World Health Organization, 2001;
World Health Organization, 2007). Börn verja miklum tíma í skólanum og hafa rann-
sóknir sýnt að jákvæð viðhorf, aðgengileg rými, framboð á viðeigandi þjónustu og úr-
ræðum og þekking starfsfólks séu meðal umhverfisþátta sem geti stuðlað að þátttöku
fatlaðra nemenda en að skortur á framantöldu torveldi hana (Bedell, Khetani, Cousins,
Coster og Law, 2011; Law, Petrenchik, King og Hurley, 2007; Snæfríður Þóra Egil-
son og Hemmingsson, 2009). Því er brýnt að rýna vel í þá þætti í umhverfinu sem
ýmist stuðla að eða torvelda skólaþátttöku nemenda. Þessi grein fjallar um þátttöku
getumikilla nemenda með einhverfu í athöfnum í skólanum og áhrif umhverfisins á
þátttöku þeirra.
Þátttaka og umhverfi barna með einhverfu
Einhverfa er röskun á taugaþroska sem birtist á þremur meginsviðum, þ.e. í félagsleg-
um samskiptum, mál- og tjáskiptum og endurtekinni og áráttukenndri hegðun (World
Health Organization, 1992). Tíðni einhverfu hefur hækkað gríðarlega á síðastliðnum
40 árum. Að hluta til má rekja hækkunina til breyttra og samstilltari skilgreininga í
kjölfar aukinnar þekkingar á einhverfu. Í rannsóknum sem gerðar voru á tíðni ein-
hverfu meðal íslenskra barna sem fædd voru á árunum 1974–1983 var hlutfallið
4,2/10.000 (Páll Magnússon og Evald Sæmundsen, 2001) en var komið í 120,1/10.000
(1,2%) meðal barna fæddra 1994–1998 (Evald Sæmundsen, Páll Magnússon, Ingibjörg
Georgsdóttir, Erlendur Egilson og Vilhjálmur Rafnsson, 2013). Mest fjölgaði börnum
sem voru vel stödd vitsmunalega en þau voru rúmlega helmingur hópsins. Hærra
hlutfall drengja greinist með einhverfu og gefa nýjustu tölur til kynna hlutfallið 2,8
drengir á móti hverri stúlku (Evald Sæmundsen o.fl., 2013).
Miðað við þann mikla fjölda rannsókna sem beinst hafa að tíðni einhverfu, erfðum
og meðferðarleiðum hefur þátttaka barnanna í daglegu lífi, þar með talið í skólanum,
verið lítið könnuð. Rannsóknir hafa þó leitt í ljós takmarkaðri þátttöku barna með
einhverfu en annarra barna (Hilton, Crouch og Israel, 2008; Potvin, Snider, Prelock,
Kehayia og Wood-Dauphinee, 2013; Reynolds, Bendixen, Lawrence og Lane, 2011;
Solish, Perry og Mines, 2010) og virðist munurinn mestur í félagslegum samskiptum
(Hilton o.fl., 2008; Solish o.fl., 2010). Þá benda rannsóknir til þess að óvenjuleg skyn-
úrvinnsla, sem algeng er meðal einstaklinga með einhverfu, torveldi þátttöku þeirra í