Dagblaðið Vísir - DV - 01.04.2011, Blaðsíða 26

26 | Umræða 1.–3. apríl 2011 Helgarblað
J
ón Múli Árnason, útvarpsþul-
ur, tónskáld, kommúnisti og
snyrtimenni, hefði orðið ní-
ræður í gær, 31. mars, ef hann
hefði lifað. Hann dó raunar árið 2002
en hefði alveg mátt lifa lengur.
Og þegar ég heyrði músíkina hans
spilaða í útvarpinu í gær fór ég að
hugsa um þau áhrif sem hann hafði á
íslenskt samfélag. Þau voru nefnilega
furðu mikil.
Jón Múli var einn af þeim mönn-
um sem settu slíkan svip á sína sam-
tíð að það má heita að hann hafi ver-
ið nánast eins og bróðir eða náinn
frændi heilmargra kynslóða Íslend-
inga.
Þar á meðal ólst ég upp við rödd
hans í eyrunum. Og hún seytlaði
inn í sálina og fann sér þar pláss, og
hann var síðan í nokkra áratugi einn
af vegprestum mínum og okkar allra
um lífið.
Postularnir Pétur og Jóhannes
og Jón
Hann sagði okkur hvað var í frétt-
um, hann sagði okkur hvernig veðr-
ið væri, hann kynnti fyrir tónlist, og
hann var alltaf til staðar.
Nema náttúrlega þegar einhver
annar af hinum sögufrægu þulum
Ríkisútvarpsins var á vakt.
Þeir voru alls ekki að trana sér
fram persónulega en samt bjó mað-
ur sér til mynd af þeim eftir röddinni
sem barst úr útvarpstækinu.
Kannski má kalla þá postulana
af því þeir hétu þannig nöfnum, og
staða þeirra var líka slík.
Pétur (Pétursson) var röggsemin
uppmáluð, snaggaralegur í rómi, og
örlítið hástemmdur.
Jóhannes (Arason) var prúð-
mennskan uppmáluð, reyndi að láta
eins lítið fyrir sér fara og mögulegt
var, en þó skynjaði maður alltaf und-
ir niðri að þar las eða sagði frá ein-
staklega væn sál og viðkvæm tilfinn-
ingavera.
Og svo var Jón (Múli) – með sína
miklu og góðu rödd sem ómögulegt
er að kalla annað en „karlmannlega“
í jákvæðri merkingu, ef svo má enn
nota orðið.
Þessi rödd var mótsagnakennd að
því leyti að annars vegar virtist hún
ekkert nema yfirveguð rósemin – en
hins vegar þóttist maður brátt heyra
að þessi maður væri ekki alveg allur
þar sem hann var séður. Hann var
blæbrigðaríkari í tóni en hinir tveir
sem ég nefndi – gat verið kankvís,
jafnvel háðskur.
En þó alltaf innan hæfilegra
marka.
Mér er aðeins kunnugt um að
hann hafi einu sinni sleppt fram af
sér beislinu.
Það var þegar hann hafði setið
við samdrykkju heila nótt og átti að
mæta í morgunútvarpið klukkan sjö.
Stríðni í morgunútvarpinu
Morgunútvarpið var heilagt.
Það hófst ævinlega á að útvarps-
klukkan sló sjö högg, og svo kom
morgunþulurinn og sagði með sinni
rúv-legustu rödd:
„Útvarp Reykjavík, góðan dag.“
Nema hvað í þetta sinn réð Jón
Múli ekki við stríðnispúkann í sér og
þegar hann hafði komið sér niður í
útvarp og sest við hljóðnemann, á
hárréttri stundu auðvitað, þá heyrð-
ist andartaksþögn eftir klukkuslög-
in sjö, og svo heyrðist Jón Múli segja
með sinni allra hátíðlegustu rödd:
„Útvarp Reykjavík, hæ, hó.“
En síðan hegðaði hann sér að
sjálfsögðu óaðfinnanlega það sem
eftir var af vaktinni þennan morgun.
Þeir sem yngri eru, þeir skilja
kannski ekki strax hvað þetta er
merkileg og skemmtileg saga. Því
nú er ungu fólki auðvitað ómögulegt
að skilja hvílík stofnun útvarpið og
helstu þulirnir í útvarpinu voru.
Og hvílík ábyrgð var talin hvíla á
herðum þulanna.
Útvarpið – því þá var vitaskuld
aðeins ein rás og því aðeins eitt „út-
varp“ – það gegndi gríðarlega mikil-
vægu hlutverki í samfélaginu – og
tókst ekki á við það hlutverk af neinni
léttúð, satt að segja.
Dagskráin var yfirleitt afar hátíð-
leg, maður hafði á tilfinningunni að
starfsmennirnir væru alltaf í spari-
fötunum.
Og líklega voru þeir það.
Ég held satt að segja að það muni
seint eða aldrei renna upp aftur ein-
hver sú tíð í íslensku samfélagi að
einhver jafn fámenn stétt manna
öðlist jafn þunga vigt í sálartetri
þjóðarinnar, eins og þulirnir gerðu
á árunum frá því RÚV var stofnað og
eitthvað fram undir 1990.
Þeir voru sannarlega ein af stoð-
um samfélagsins.
Enskur lord
Þess vegna er kannski ógjörningur
að skýra út fyrir unga fólkinu léttúð-
ina við þetta „hæ, hó“.
Eða af hverju allri þjóðinni fannst
nokkrir útvarpsþulir vera eins og
nánir ættingjar, sem allir reiddu sig á
– einhvern veginn.
Þulirnir í þá daga voru auðvitað
ekki með neitt persónulegt raus eða
ráðleggingar.
Samt náðu þeir miklu miklu sterk-
ari persónulegri áhrifum og návist,
heldur en þeir útvarpsmenn – sum-
ir! – sem nú á dögum hengja persónu
sína daglega á snúru og veifa framan
í hlustendur.
Þetta er ekki endilega meint út-
varpsmönnum nútímans til hnjóðs.
Það eru bara aðrir tímar.
Að hve miklu leyti Jón Múli Árna-
son var barn síns tíma, og sinnar
tækni, og að hve miklu leyti hann
skóp sjálfur sína miklu áhrifastöðu,
það veit ég ekki.
En hann var alla vega fullkom-
lega réttur maður á réttum stað.
Og á réttum tíma – sem skiptir
nú eiginlega alltaf mestu máli.
Þegar hann sté frá hljóðnem-
anum, þá leyfði Jón Múli svo mót-
sögnunum í fari sínu að sleppa
lausum.
Hann var í fasi, hátterni og ekki
síst klæðaburði eins og enskur lord.
Ég hika við að kalla það pjatt, af því
ég þekki dætur hans og þær gætu
tekið það illa upp, en ég held alla
vega að enginn maður á Íslandi á
hans dögum hafi verið í dýrari eða
flottari skóm.
Tónskáldið og kommúnistinn
Á sama tíma elskaði hann hina af-
slöppuðu músík hinna kolbikas-
vörtu Ameríkana sem kallaðist jazz
– og næstum upp á sitt eindæmi
kynnti hann okkur fyrir þeirri mús-
ík, þegar annars fékk næstum ekk-
ert nema hátimbruð klassík að
heyrast í útvarpinu.
Sjálfur samdi hann svo vænan
stabba af einföldum en afar falleg-
um dægurlögum sem munu lifa
lengi – og svo Víkivaka!
Og svo var hann eldrauður
kommúnisti, og studdi – eða þóttist
að minnsta kosti styðja – Jósef Stal-
ín löngu eftir að jafnvel kokhraust-
ustu kommúnistar hérlendis veigr-
uðu sér við að bera í bætifláka fyrir
þann óða harðstjóra.
Ég velti því oft fyrir mér hvað
stalínismi Jóns Múla risti djúpt –
því þegar hann talaði um þetta brá
stundum fyrir örlitlum, en bara ör-
litlum, stríðnistóni.
Held ég. Maður gat aldrei verið
alveg viss.
HINN MÓTSAGNA-
KENNDI ÞULUR
Hvernig nennir þú þessu? Fékkstu engan fisk? Hvað veiddir þú mikið? Þvílík tíma-
og peningaeyðsla,“ eru oftar en ekki
spurningarnar og athugasemdirn-
ar sem veiðimenn fá frá þeim sem
skilja ekki þetta sport sem getur
tekið menn heljartaki. Það hefur svo
sannarlega tekið mig föstum tökum
og stunda ég bæði stang- og skot-
veiði af miklum móð. Eftir að ég
kynntist þessu áhugamáli er líf mitt
betra. Svo einfalt er það og ætla ég
að reyna útskýra hvað það er við
veiðina sem er svo gefandi.
Þegar ég tek veiðistöng í hönd þá er það aðeins partur af upp-lifuninni að veiða fisk. Veiðin
er drifkrafturinn og það sem
heldur manni gangandi.
En einblíni maður um
of á veiðina missir
maður af öllu því
stórkostlega sem
henni fylgir. Sem
er undirbúning-
urinn, ferðalagið,
félagsskapurinn
en fyrst og fremst
náttúran. Þegar þú
stendur fisklaus á
árbakka eða úti í miðju
vatni þá geturðu annað
hvort pirrað þig á því
eða tekið stund í að
meta aðstæður. Hversu falleg áin er,
hversu glæsilegt fjallið er sem gnæfir
yfir vatninu, hversu mikil forrétt-
indi það eru að búa í landi sem býr
yfir jafn ótrúlegri og að mestu leyti
óspilltri náttúru. Draga svo djúpt
andann og reyna aftur því að vonin,
hún deyr aldrei.
Ég lít á veiðistöngina sem inn-stungu í náttúruna. Ég upplifi mig aldrei í meira sambandi við
náttúruna en í gegnum hana og það
eru forréttindi. Ég hef veitt um allt
land. Þar á meðal í dýrustu laxveiði-
ám landsins en þrátt fyrir það er mín
eftirminnilegasta stund í veiðinni
ekki þaðan. Það var vissu-
lega eftirminnilegt og
ógleymanlegt þegar
ég veiddi 15 punda
nýgengin hæng
í Breiðdalsá í
fyrsta laxveiði-
túrnum mínum
en það sem
stendur upp úr
er augnablik á
Þingvöllum. Að
mínu mati einum
fallegasta veiðistað
veraldar.
Þetta var á mið-sumarsdegi. Ég stóð langt úti í vatninu og
veiðin hafði verið lítil. Það var hálf-
skýjað og sólin skein inn á milli í
léttri golu. Ótrúlega fallegur sumar-
dagur á Þingvöllum. Skyndilega dró
fyrir sólu og það kom ærandi logn.
Áður en mínúta var úti var eins og
skrúfað hefði verið frá sturtu. Það
kom úrhellisrigning en samt var
ekki fullskýjað. Ég sá sólina glampa
á víð og dreif um vatnið. Í um það
bil tvær mínútur rigndi eins og eng-
inn væri morgundagurinn. Stórir og
feitir dropar bókstaflega dönsuðu á
vatninu. Þegar þeir smullu á vatninu
skaust dropi upp á móti svona fimm
til tíu sentímetra upp í loftið eins og
gerist þegar dropi fellur í vatn. Ég
hætti að kasta flugunni og átti ekki
til orð yfir þessu magnaða sjónar-
spili. Ég var agndofa yfir þessari
fegurð. Þetta var hreinlega ljóðrænt.
Milljónir dropa sem hoppuðu í takt
gerðu það að verkum að Þingvalla-
vatn dansaði.
Eftir um tvær til þrjár mínútur stytti upp og ég undirbjó
stöngina fyrir kast. Það
var ekki að spyrja
að því. Flugan var
varla lent í vatninu
þegar ein akfeit
bleikja beit á. Hún
var öll hin spræk-
asta og streittist
á móti í góðar tíu
mínútur. Glæsi-
leg tveggja og hálfs
punda bleikja sem fór
á grillið það kvöldið og er
ein sú bragðbesta sem ég hef
sett inn fyrir mínar varir.
Ég hef upplifað svipað í skot-veiðinni. Eftirminnilegasta minningin er frá rjúpnaveiðum
nú í vetur fyrir austan. Við vorum
þrír félagar á heiðinni á sunnudags-
morgni. Ég, tengdapabbi og hundur-
inn Guttormur. Þetta var fullkom-
in dagur til rjúpnaveiða. Það var
14 stiga gaddur, snjór yfir öllu og
logn. Ekki ský á himni svo langt sem
augað eygði. Við þessar aðstæð-
ur myndast ótrúlegt sjónarspil. Í
frostinu og logninu er eins regnbogi
sé að stíga upp frá jörðinni. Hvert
sem litið er myndast mögnuð lita-
brigði við sjóndeildarhringinn. Yst
við sjóndeildarhringinn var svo
sólin að koma upp og fyrstu
geislar hennar teygðu sig
í áttina að okkur yfir
snjóþakta heiðina.
Við félagarnir tókum
okkur góðan tíma
í að njóta augna-
bliksins og héldum
svo áfram til veiða.
Eftir að hafa gengið
allan daginn í frost-
inu var svo skriðið
ofan í heitan pott undir
stjörnubjörtum himni.
Auðvitað er hægt að upplifa þessa nátt-úru án þess að vera
á veiðum. En eins og ég nefndi í
upphafi pistilsins þá er veiðin drif-
krafturinn. Ég get staðið úti í vatni
í sjö tíma og kastað flugu. Í leiðinni
fylgst með vatninu og umhverfinu
breytast. Ég veit ekki hversu lengi
ég myndi endast tómhentur. Ég hef
hlaupið upp og niður tvö fell fyrir
hádegi með hólk í hönd. En það er
á þessum ferðalögum, þegar maður
gefur sér tíma til þess að stoppa og
drekka náttúruna í sig, sem galdr-
arnir eiga sér stað.
Trésmiðjan
Illugi
Jökulsson
Innstunga
í náttúruna
Helgarpistill
Ásgeir
Jónsson
Í beinu sambandi við
náttúruna Frá hinum
víðfræga stórlaxastað Efri
Kæli í Víðidalsá.
Frostrósir Sem
þökktu jörð í einni
vetrarveiðinni.
Litadýrð Farsímamynd-
in kemst ekki nálægt því
að sýna þetta magnaða
sjónarspil í öllu sínu veldi.
„Þeir voru alls ekki
að trana sér fram
persónulega en samt bjó
maður sér til mynd af
þeim eftir röddinni sem
barst úr útvarpstækinu.