Dagblaðið Vísir - DV - 04.04.2012, Page 64

Dagblaðið Vísir - DV - 04.04.2012, Page 64
galli eða gjöf H eimildarmyndin Sólskins- drengurinn varð sann- kölluð vitundarvakning og verðmæt upplýsingaveita um einhverfu. Hún skapaði þarfa umræðu hér á landi um með- ferðarúrræði til handa einhverfum börnum. Ekki var vanþörf á, því hér eru 150 börn greind á einhverfuróf- inu árlega. Fleiri kvikmyndir hafa vakið at- hygli á einhverfu. Ekki síst einhverfu á háu stigi. Árið 1988 birtist á hvíta tjaldinu kvikmyndin Rain Man með tveimur lágvöxnum stórleikurum, Dustin Hoffman og Tom Cruise, í að- alhlutverki. Tom Cruise leikur Char- lie Babbitt, bílasala í Los Angeles, sem kemst að því við fráfall föður síns að hann á eldri bróður, Raymond, sem er einhverfur. En þrátt fyrir ein- hverfuna býr Raymond yfir óvenju- mikilli stærðfræðigáfu og minni, þrátt fyrir takmarkaðan skilning á því sem um ræðir í hvert skipti. Eftir því sem kynni bræðranna aukast rámar Charlie í að hafa í bernsku átt ímynd- aðan vin sem hann nefndi Rain Man, sem skýrir heiti myndarinnar. Kvikmyndin er talin hafa hrakið margs konar misskilning sem gætti meðal fólks um einhverfu og einn- ig vakið athygli á þeirri staðreynd að margar stofnanir hafa farið villur vegar í mati sínu á getu einhverfs fólks og þeim hæfileikum sem það getur búið yfir. Kvikmyndin Rain Man, sem talin er vera ein af bestu kvikmyndunum sem fjalla um ein- hverfu, er þó ekki efniviður þessar- ar greinar, heldur er ætlunin að kíkja nánar á nokkra nafntogaða einstak- linga sem talið er mögulegt að hafi verið einhverft, verið með Asper- ger-heilkenni eða eitthvert annað heilkenni af rófi heilkennisins. Ekki er ætlunin að leggja mat á réttmæti þess álits. Fátt er svo með öllu illt … Michael Fitzgerald, geðlæknir og prófessor við Trinity College í Dyfl- inni, viðraði 2004 þá skoðun sína að heimspekingurinn Sókrates, Charles Darwin og listamaðurinn Andy War- hol hefðu hugsanlega haft Asperger- heilkennið. Þremenningarnir voru þar með komnir í ágætis félagsskap því snillingarnir Ísak Newton og Al- bert Einstein höfðu fyrir verið nefnd- ir til sögunnar í þessu tilliti. Asperger er gjarna tengt fátæk- legum hæfileikum til félagslegra samskipta og því að vera gagntek- inn af flóknum viðfangsefnum. En fátt er svo með öllu illt að ei boði nokkuð gott því fólk með heilkenn- ið er gjarna gáfað vel og vel máli farið. Að sögn Fitzgeralds hefur fjöldi þeirra sem greinst hafa með Asper- ger vaxið samfara því sem læknar hafa orðið meðvitaðri um heilkenn- ið, en sjálfur byggir hann skoðun sína á samanburði á hegðun sjúk- linga sinna og þeim lýsingum sem má finna í ævisögum margra frægra einstaklinga. Michael Fitzgerald telur að rit- höfundurinn Lewis Carroll, sem skrifaði meðal annars Lísu í Undra- landi, ljóðskáldið W.B. Yates og Eamon de Valera, forsætisráðherra Írlands, hafa sýnt merki einhverfu, en að hans mati er það ekki alslæmt: „Asperger-heilkennið hefur kosti – það gerir fólk meira skapandi.“ Vonlaust tilfelli Hvað ljóð- og leikritaskáldið W.B. Yeats varðar segir Fitzgerald: „Yeats, til dæmis, glímdi við lestrar- og skriftarerfiðleika og gekk illa í skóla. […] Hann fékk ekki inngöngu í Tri- nity College og var af kennurum sín- um lýst sem „ófrjóum og framtaks- litlum“. Foreldrum hans var tjáð að það yrði aldrei neitt úr honum.“ Að sögn Fitzgeralds er þetta dæmigert fyrir fólk í þessari stöðu – það passi hvergi inn, sé undarlegt, sérlundað og lyndi illa við annað fólk. „Flestir sæta einelti, sem var raunin með Yeats.“ Yeats átti svo sannarlega eftir að afsanna mat kennaranna og sýna fram á afskaplega frjótt ímyndunar- afl, reyndar samfara félagslegu fá- læti, sem ku hvort tveggja, að sögn Fitzgeralds, vera sígild teikn um Asperger-heilkennið. „Hann var svakalegur safnari en hann tók það sem hann safnaði ekki einu sinni úr umbúðunum – heimili hans var eins og grafhýsi,“ sagði Fitz- gerald um listamanninn Andy War- hol og bætti við að hann hefði einnig glímt við erfiðleika í skóla. En óvenjuleg hegðun Andy War- hol, undarleg sambönd ásamt með einkennandi list hans, benda, að sögn Fitzgeralds, sterklega til þess að Warhol hafi haft einhver einkenni einhverfu. Afstæð einhverfa Sem fyrr segir er ekki loku fyrir það skotið að Albert Einstein og Ísak Newton hafi þjáðst af einhverri tegund einhverfu. Það voru vís- indamenn við Cambridge- og Ox- ford-háskóla sem komust að þeirri niðurstöðu að bæði Einstein og Newton hefðu sýnt einkenni Asper- ger-heilkennisins – sérvisku, skort á samskiptahæfileikum og heltak hvað varðar flókin viðfangsefni. Niðurstöður rannsóknar vísinda- mannanna benda til þess að Albert Einstein, höfundur afstæðiskenn- ingarinnar, og Ísak Newton, sem fékk hugljómun við að sjá epli falla af trjágrein og uppgötvaði þyngdarlög- málið, hafi báðir glímt við áðurnefnd einkenni upp að einhverju marki. Vísindamennirnir segja að Albert Einstein hafi frá unga aldri sýnt ein- kenni Asperger-heilkennisins – hann var einfari og átti til, fram undir sjö ára aldur, að endurtaka sömu setn- ingarnar af þráhyggju. Síðar á ævinni stofnaði Einstein til náinna kynna og tjáði sig um póli- tísk málefni en sýndi að mati vís- indamannanna áfram einkenni Asperger-heilkennis. Að mati Sim- ons Baron-Cohen, vísindamanns við Cambridge-háskóla, er ástríða og að verða ástfanginn og berjast fyrir réttlæti fullkomlega samræm- anlegt Asperger-heilkenninu. En „… það sem flestir sem þjást af Asper- ger-heilkenninu eiga erfitt með er að spjalla – þeir geta ekki spjallað um allt og ekkert,“ sagði Baron-Cohen í viðtali við tímaritið New Scientist. Sígild einkenni Vísindamennirnir við Cambridge- og Oxford-háskóla virðast ekki velkj- ast í vafa um að Ísak Newton hafi þjáðst af Asperger-heilkenni. Hann hafi vart gefið sér tíma til að spjalla, verið svo heltekinn af viðfangi sínu að hann gleymdi iðulega að nærast og samskipti hans við þá fáu vini sem hann átti einkenndust af áhugaleysi eða gremju. Sagan segir að ef enginn mætti á fyrirlestra hans hélt hann þá engu að síður fyrir tómum sal. Hann fékk taugaáfall um fimmtugt, sem mátti rekja til þunglyndis og ofsóknaræðis. Í grein á vefsíðu BBC er haft eft- ir doktor Glen Elliott, geðlækni við Kaliforníuháskóla í San Francisco, að menn geti gert sér í hugarlund snill- inga sem eru með öllu óhæfir félags- lega séð en engu að síður fjarri því að vera einhverfir. Elliott virðist vera á öndverðum meiði við vísindamenn- ina á Englandi, austan Atlantsála: „Óþolinmæði gagnvart gáfnafars- legum takmörkunum annarra, sjálfs- dýrkun og ástríða gagnvart eigin lífs- markmiðum geta í sameiningu gert slíka einstaklinga erfiða og hneigða til einangrunar.“ Í viðtali við áðurnefnt tímarit sagði Elliott að Einstein hefði verið talinn ágætlega spaugsamur – sem er eiginleiki sem ekki er hægt að heim- færa upp á einstaklinga sem þjást af Asperger-heilkenni á alvarlegu stigi. Skiptar skoðanir Á það ber að líta að áhöld eru um hvort áður reifaðar kenningar eigi við rök að styðjast. Vísindamenn eiga það til að vera á öndverðum meiði hvað varðar ívið einfaldari álita- mál en hvort löngu genginn einstak- lingur hafi þjáðst af einhverfu eða einhverjum öðrum sjúkdómi. Í bókinni In a World of His Own: A Storybook About Albert Einstein, frá 1995, segir höfundurinn Ill- ana Katz um Einstein að hann hafi verið „… einfari, frábitinn félags- skap, hætt við bræðiköstum, vinafár og hafi lítt hugnast að vera í mann- mergð.“ Hvort þessi lýsing er stað- festing þess að Einstein hafi þjáðst af einhverfu í einhverri mynd skal ósagt látið. Sem fyrr segir er Glen Elliott ekki sannfærður um að Einstein eða Newton hafi þjáðst af Asperger- heilkenni. Svipaða sögu er að segja af Ni- kola Tesla. Oliver Sacks, bresk- ur prófessor í geðlækningum og taugasjúkdómum við Columbia- háskóla í New York-borg, segir um Einstein, Newton og Tesla að vís- bendingar um að þeir hafi þjáðst af einhverfu byggi á afar hæpnum grunni og að frekar megi ætla að Nikola Tesla hafi þjáðst af áráttu- þráhyggjuröskun (e. Obsessive– compulsive disorder) sem ku ekki tengjast einhverfu. Heimildir: Wikipedia, BBC, IMDb og fleiri miðlar Listamaður í sérflokki Andy Warhol Hegðun hans, sambönd og einkenni listar hans telja sumir staðfestingu á því að hann hafi þjáðst af einhverfu í einhverri mynd. Albert Einstein Eðlisfræðingurinn hafði ýmis einkenni Asperger-heilkennisins að mati vísindamanna. William Butler Yeats Um eitt virtasta skáld Íra sögðu kennarar að væri „ófrjór og framtakslítill“. Kim Peek n Fyrirmynd Raymonds Babbit, sem Dustin Hoffman lék í kvikmyndinn Rain Man, var Kim nokkur Peek. Að sögn föður hans gat Peek munað hluti frá 16 til 20 mánaða aldri. Hann las bækur, lagði þær á minnið og setti á hvolf í bókahilluna til að sýna að hann hefði lesið þær. Hann var um klukkustund að lesa hverja bók og mundi nánast allt sem hann las; sögulegan fróðleik, fróðleik um bókmenntir, landafræði, íþróttir, tónlist, tölur og dagsetningar. Samkvæmt grein í dagblaðinu Times gat hann þulið upp efni 12.000 bóka eftir minni. n En Kim Peek var í vandræðum með hversdagslega hluti og gat meðal annars ekki hneppt skyrtunni. Þess má til gamans geta að Kim Peek var á sínum tíma talinn vera einhverfur, en síðan breyttist sú greining. Niður- staða rannsóknar frá 2008 var að Peek hefði sennilega þjáðst af svonefndu FG- heilkenni – sjaldgæfum genasjúkdómi sem tengist X-litningnum. n Kim Peek lést 58 ára að aldri, 19. desember 2009. n Einhverft fólk getur búið yfir ótrúlegu minni og hæfileikum Sögufrægt fólk Sögufrægt fólk og þekkt sem sumir telja hafa þjáðst af einhverfu í einhverri mynd n Darryl Hannah – bandarísk leik- kona, hefur að eigin mati hugsanlega Asperger-heilkenni n H.C. Andersen – danskur rithöf- undur n Béla Bartók – ungverskt tónskáld n Lewis Carroll – enskur rithöfundur n Karl XII (tólfti) – Svíakonungur; tveir sænskir vísindamenn, C. Gillberg og B. Lagerkvist, eru sammála um að Karl XII hafi sýnt öll einkenni Asperger-heil- kennisins n Jeffrey Dahmer – bandarískur raðmorðingi n Charles Darwin – enskur náttúru- fræðingur n Gary Numan – breskur tónlistar- maður, er hugsanlega með Asperger- heilkennið, en hefur ekki verið greindur Emily Dickinson Er nefnd til sögunnar vegna vangavelta um möguleg tengsl einhverfu og einstakra hæfileika. n Emily Dickinson – bandarískt ljóðskáld n Albert Einstein – þýskur eðlis- fræðingur, var látinn áður en Asperger- heilkennið var þekkt n Glenn Gould – kanadískur píanisti, rútína var honum svo hugleikin að hann notaði sama sæti þar til það var með öllu úr sér gengið. Hann hafði slíkan ímugust á félagslegum samskiptum að þegar leið á ævi hans byggðust nánast öll hans samskipti á notkun síma og sendibréfa n Adolf Hitler – kanslari Þýskalands nasismans, afar skiptar skoðanir eru á því hvort hann hafi uppfyllt skilyrði sjúkdómsins n Wolfgang Amadeus Mozart – tónskáld, Michael Fitzgerald og fleiri telja fátt renna stoðum undir þá kenn- ingu að Mozart hafi þjáðst af einhverfu í einhverri mynd Sýndi vinum sínum mikið fálæti Ísak Newton fékk hug- ljómun þegar hann sá epli falla af trjágrein. n Ísak Newton – enskur eðlis- og stærðfræðingur. Af mörgum talinn „einn merkasti og áhrifamesti vísindamaður sögunnar“ n Nikola Tesla – serbneskur verk- fræðingur og uppfinningamaður. Var líkt og til dæmis Albert Einstein og Ísak Newton horfinn á vit feðra sinna áður en Asperger-heilkennið var þekkt. Nikola Tesla Var með töluna 3 á heilanum, Tesla gat séð fyrir sér í huganum afar flókið vélvirki, talaði átta tungumál, kvæntist aldrei, var með töluna 3 á heilanum og hafði ógeð á skartgripum og of feitu fólki Vert er að taka fram að einungis er um vangaveltur hinna ýmsu vísindamanna að ræða. 64 Fróðleikur 4.–10. apríl 2012 Páskablað

x

Dagblaðið Vísir - DV

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Dagblaðið Vísir - DV
https://timarit.is/publication/255

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.