Dagblaðið Vísir - DV - 04.04.2012, Blaðsíða 69

H
vað gerir maður
ef maður á engan
pabba? Og eng-
inn veit hver pabbi
manns er né hvar
hann er niðurkominn? Og
maður er þar á ofan allt öðru
vísi en hin börnin í litla þorp-
inu? Jú, ef eitthvað er í mann
spunnið, berst maður fyrir til-
veru sinni; maður leitar jafnvel
uppi pabba sinn, eins þótt það
taki alla ævina.
Um þetta fjallar í allra
stærstu dráttum leikrit Vals
Freys Einarssonar, Tengdó,
sem var frumsýnt á Litla sviði
Borgarleikhússins í síðustu
viku. Þar er lýst ákveðnum
þætti í lífsferli tengdamóður
hans, Magneu Reynaldsdóttur,
sem er móðir listakonunnar
Ilmar Stefánsdóttur. Magn-
ea er fædd snemma árs 1945;
hún er „ástandsbarn“, eins og
þjóðin orðaði það af alkunnri
og margreyndri elskusemi í
garð smælingjanna. Ilmur hef-
ur teiknað leikmynd og bún-
inga í sýninguna, myndgert
verkið. Aðeins tveir leikarar
eru á sviðinu, Valur Freyr sjálf-
ur og Kristín Þóra Haralds-
dóttir; þau rekja söguna og
bregða sér á víxl í gervi Magn-
eu á ólíkum aldursskeiðum;
reyndar kemur móðir hennar
einnig við sögu, af skiljan-
legum ástæðum. Það var ekki
laust við að andrúmsloftið á
frumsýningunni væri nokkuð
sérstætt, jafnvel rafmagnað,
með söguefnið sjálft sprell-
lifandi í salnum; alltént dró
það ekki úr tilfinningamætti
stundarinnar sem varð býsna
mikill um það er lauk.
Tengdó er eitt af þessum
leikritum og ein af þessum sýn-
ingum sem manni finnst varla
taka því að skrifa um krítík.
Fyrir kemur að sýningar séu
svo misheppnaðar að næsta
tilgangslaust virðist að segja á
þeim kost og löst, en svo er ekki
í þessu tilviki, það er öðru nær.
Þegar sest er niður við að skrifa
um jafn gott verk og vandað,
eru það í rauninni aðeins ein
skilaboð sem maður vill koma
á framfæri við væntanlega les-
endur: þetta er sýning sem þið
megið alls ekki missa af. Því að
hún varðar okkur öll, bæði sem
Íslendinga og sem manneskj-
ur. Hún flytur okkur, án allra
minnstu predikunartilburða,
boðskap sem við þurfum öll að
heyra. Boðskap, sem hún vefur
inn í hlýlega kómík og setur
fram með þaulhugsuðum list-
rænum tækjum.
Hér vinnur allt saman:
gott handrit, leikur, leik-
stjórn, tónlist og hljóð, og síð-
ast en ekki síst leikmyndin og
þær myndrænu skírskotanir
sem hún felur í sér. Mér hefur
stundum fundist Ilmur full
„skapandi“ leikmyndateikn-
ari, eiga til að bera leikverkin
ofurliði með sjónrænum til-
þrifum sínum, en að þessu
sinni nýtist sköpunargáfa
hennar til fullnustu í þjón-
ustu verksins sjálfs, þeirrar
kómísku tragedíu – eða trag-
ísku kómedíu, eftir því hvern-
ig við viljum líta á það – sem
borin er fram. Hún lyftir með
afburða smekkvísi og hug-
kvæmni undir hin ólíku plön
verksins, þá hreyfingu sem
það lifir og hrærist í: frá hinu
persónulega, yfir í hið þjóð-
lega, og þaðan yfir í hið sam-
mannlega (svo vísað sé í fleyg
orð sem ég man ekki í svipinn
hvaðan eru ættuð). Því að
þetta er verk sem leynir á sér,
er ekki líklegt til að láta allt
uppi við fyrstu kynni, tæpir
á ýmsu sáru sem hvikul og
svikul orðin eru ekki alltaf
best fallin til að tjá. Og er
það ekki einmitt þess vegna
sem leikhúsið hefur orðið
til – og heldur áfram að vera
til: af því að það er ekki alltaf
nóg að mæla fram textann af
blaðinu til þess að miðla því
sem þarf að miðla – eins þótt
vel sé lesið og vel flutt?
Ég ætla ekki að fara frekar
í saumana á þessu verki, en
leyfa ykkur, sem eigið eftir
að kynnast því, að njóta þess
á þess eigin forsendum. Ég
get þó ekki látið hjá líða að
minnast á frammistöðu leik-
endanna tveggja. Val Frey
hef ég aldrei séð njóta sín
betur þau líklega fimmtán ár
sem hann hefur verið á svið-
inu, og er sérstök ástæða til
að nefna hnitmiðaða, skýra
og þróttmikla textameð-
ferð hans sem hitti ítrekað
beint í mark. Mér fannst í
upphafi Kristín Þóra ekki
mega ganga lengra í því að
leika barnið, en þegar á leið
sættist ég fullkomlega við
aðferð hennar, og samleikur
þeirra Vals Freys í drama-
tíkinni undir lokin var með
því besta sem hér hefur sést
á sviði í vetur. Leikstjórn var
á heildina litið mjög styrk,
svo að þar sá hvorki blett né
hrukku á.
Þessi sýning er öllum til
sóma, sem að henni koma,
og ég endurtek: þið skuluð
ekki missa af henni.
69Páskablað 4.–10. apríl 2012
„Vel sungið á
of stóru sviði“
„Banvænar brekkur,
flottur leikur“
La Bohéme
í Hörpu SSX
Uppáhaldsveitingastaður?
Jón Viðar Jónsson
leikminjar@akademia.is
Leikrit
Tengdó
Höfundur: Valur Freyr Einarsson.
Leikstjóri: Jón Páll Eyjólfsson.
Leikarar: Leikhópurinn ComonNon-
sens.
Leikmynd: Ilmur Stefánsdóttir.
Búningar: Ilmur Stefánsdóttir.
Tónlist: Davíð Þór Jónsson.
Ljós: Aðalsteinn Stefánsson.
Sýnt í Borgarleikhúsinu í samstarfi við
CommonNonsense
Þetta er sýning
sem þið megið alls
ekki missa af
Engin venjuleg tengdó Sýning
sem varðar okkur öll, bæði sem Ís-
lendinga og sem manneskjur.
„Ég borða nánast eingöngu tælenskt. Og þar eru Nana Thai í
Skeifunni og Ban Thai á Hlemmi í sérflokki. Ef ég borða annað en
tælenskan fer ég oft á Sjávargrillið og hið nýja Tapas hús.“
Hjörvar Hafliðason. – sparkspekingur og sjónvarpsmaður
framlag, það hvernig ég skipti
um kafla. Ef bókin er skoðuð
sést að textinn færist ofar og
ofar eftir því hvar hann er á
síðunni. Þá afmarka ég hluta
textans með sól og tungli
til skiptis. Þetta hefur allt
ákveðna þýðingu fyrir mig.“
Notar hún pendúlinn á
hverjum degi?
„Já, ég nota hann við hitt og
þetta. Ég hef líka gert tilraunir
með hann. Ég hef til dæmis
látið hann elda og útkoman
varð hreint út sagt dásamleg.
Hann eldaði kjúkling í karrí
með alls konar grænmeti.
Hann fór með mér út í búð og
valdi kryddið og keypti inn.
Svo fórum við heim að elda.“
Hún notar hann líka til að
spyrja um ástina. „Verst hvað
hann afvegaleiðir mig í þeim
efnum. Ég held stundum að
hann sé vísvitandi að leiða
mig í rangar áttir eða kannski
er hann vísvitandi að leiða þig
í rangar áttir?
Hann hefur logið rosalega
miklu. Svo kemur reyndar í
ljós að þetta eru ekki lygar
heldur bara afstæð svör.
Hann var til dæmis alltaf að
tala um að ég myndi hitta
strákinn sem ég verð ástfang-
inn af þetta eða hitt kvöldið.
Svo leið kannski kvöldið og
ekkert gerðist. En svo datt
mér í hug að spyrja, hvað
þýðir kvöld. Þá þýðir það
síðasti fjórðungur tunglsins,“
segir hún og hlær.
Spilar á harmonikkur og
málar
Þórdís leitar innblásturs víða.
Hún er ekki bundin við ljóða-
skrif eingöngu heldur málar
og semur tónlist. „Ég hrífst
af mörgu sem gefur mér
innblástur. Ég sem tónlist
og mála. Ég spila til dæmis
á harmonikku,“ segir hún
og brosir. „Ég er til dæm-
is afar hrifin af heimspek-
ingnum Gaston Bachelard.
Hans kenningar eru svo fal-
legar. Ein bókin hans heitir
The Flame of the Candle og
í henni fjallar hann um til-
gang kertalogans og hvernig
má horfa á hann. Bachelard
er bæði skemmtilegur og
pælingar hans fallegar, hann
hefur líka talað um að við
getum ferðast um í tíma. En í
huganum, þá getum við farið
á staði sem við höfum áður
heimsótt. Þá las ég einhvern
tímann hugleiðingar hans
um kuðung, hvernig það væri
að búa í kuðungi.“
Þórdís hefur atvinnu sína
af listinni og hefur fyrir dóttur
að sjá. Er mögulegt að lifa af
því að semja ljóð?
„Ég hef ekki tekjur af ljóð-
listinni. Nei. Ég stend frekar
straum af kostnaði vegna
hennar ef eitthvað er,“ segir
hún og hlær. „En ég hef ekki
áhyggjur af peningum svo
það er allt í lagi. Ekki nema
það sé verulega erfitt hjá mér.
En ég sé til núna hvernig
gengur að selja þessa bók.“
Hvað með Zúrkof? Mun
þetta samstarf halda áfram út
ævina? „Já ég held það,“ segir
Þórdís. „Það er eiginlega ekki
annað hægt.“
Nötur gömlu nútíðarinnar
er til sölu í verslunum og má
einnig panta eintak í gegnum
póstfangið uturymsu@gmail.
com.
Notar pendúlinn í
matseld, ástarlíf
og ljóðaskrif
Þórdís hefur spurt
pendúlinn út í ástina
en líka einfaldlega um
hvað hún eigi nú að
hafa í matinn.