Dagblaðið Vísir - DV - 24.06.2011, Blaðsíða 20

20 | Fréttir 24.–26. júní 2011 Helgarblað
Á árunum fyrir íslenska efnahags-
hrunið lánaði Sparisjóðurinn í Kefla-
vík rúmlega 5,8 milljarða króna til
kaupa á óskráðum hlutabréfum og
tók einungis veð í hlutabréfunum
sem keypt voru. Rúmlega 3,6 millj-
arðar króna af þessum 5,8 voru lánað-
ir til að kaupa hlutabréf í sparisjóðn-
um sjálfum og Sparisjóðabankanum,
Icebank, sem Sparisjóðurinn í Kefla-
vík var stærsti hluthafinn í. Forstjóri
Sparisjóðsins í Keflavík, Geirmundur
Kristinsson, var einnig stjórnarfor-
maður hjá Icebank.
Þetta kemur fram í skýrslu Fjár-
málaeftirlitsins um starfsemi Spari-
sjóðsins í Keflavík sem unnin var á
mánuðunum fyrir íslenska efnahags-
hrunið í september 2008.
Í skýrslunni gagnrýndi Fjármála-
eftirlitið útlánastefnu sparisjóðsins
harðlega, meðal annars lánveiting-
ar fyrir hlutabréfum þar sem ein-
ungis voru tekin veð í hlutabréfun-
um sjálfum. Þá voru veðin sem tekin
voru fyrir lánunum í einhverjum til-
fellum lægri en lánin sem veitt voru
og sparisjóðurinn gerði ekki veðköll
á tilskildum tíma. Um þetta segir í
skýrslunni: „Gæði útlánasafnsins eru
hins vegar vafasöm. Dæmi um það
eru tryggingar vegna lána með veði
í hlutabréfum, en hátt í 90 prósent
af þeim lánum er með veði í óskráð-
um hlutabréfum, verðmæti trygging-
arandlagsins er í mörgum tilfellum
undir lánsfjárhæð og/eða ofmetið
og SpKef hefur lítið hirt um að gera
veðköll.“ 2,2 milljarðar af þessum 3,6
milljörðum sem lánaðir voru út til
að kaupa hlutabréf í fjármálafyrir-
tækjunum tveimur voru notaðir til
að kaupa stofnfjárbréf í Sparisjóðn-
um í Keflavík á meðan rúmlega 1.400
milljónir króna voru notaðar til að
kaupa hlutabréf í Sparisjóðabank-
anum.
Lánað út á léleg veð
Fjármálaeftirlitið átaldi stjórn spari-
sjóðsins fyrir þessar lánveitingar til
fjárfestinga í sjóðnum og í Icebank
og útskýrði gagnrýni sína með þeim
hætti að óheppilegt væri að svo há
útlán væru tengd beint við verðmæti
stofnfjár í sparisjóðnum. „Lán með
veði í óskráðum hlutabréfum nema
um 5.807 m. kr. Um 2.200 m.kr. eða
38% af þeim lánum er með veði í
sparisjóðnum sjálfum. Mikilvægt er
fyrir SpKef að íhuga gaumgæfilega
þá auknu áhættu sem felst í því að
lána gegn handveði til kaupa á eig-
in stofnfjárbréfum þar sem greiðslu-
geta lántakenda er háð verðmæti
lánveitanda. Lánaáhætta sparisjóðs-
ins tengd eigin stofnfjárbréfum telst
veruleg í hlutfalli af eiginfjárgrunni
sparisjóðsins.“ Meðal þeirra einstak-
linga og félaga sem fengu lán sjálfir
eða í gegnum eignarhaldsfélög hjá
Sparisjóðnum í Keflavík til að kaupa
hlutabréf í sjóðnum og eða Icebank
voru Birgir Þór Runólfsson, Steinþór
Jónsson, Jónmundur Guðmarsson,
Grímur Sæmundsen, Finnur Svein-
björnsson og fleiri.
Fjármálaeftirlitið komst að þeirri
niðurstöðu í skýrslunni að trygg-
ingastaða sparisjóðsins vegna um-
ræddra lánveitinga vegna fjárfest-
inga í sparisjóðnum og Icebank væri
óviðunandi. „Tryggingastaða SpKef
vegna lána með veði í stofnfjárbréf-
um sparisjóðsins er ónóg,“ segir í
skýrslunni. Stofnunin krafðist úrbóta
á þessu atriði „þegar í stað“ og benti
á að sparisjóðurinn ætti að kalla
eftir „auknum tryggingum og/eða
ábyrgðum“ vegna þessa.
Krafðist lagfæringa á 57
atriðum
Þetta atriði var hins vegar einung-
is eitt af þeim 57 atriðum sem Fjár-
málaeftirlitið krafðist úrbóta á í þess-
ari skýrslu sinni um sparisjóðinn.
Aftarlega í skýrslu Fjármálaeftir-
litsins um sjóðinn er að finna lista
með þessum atriðum sem stofnunin
gagnrýndi og þar sem þess er krafist
að viðkomandi atriðum yrði kippt í
liðinn sem fyrst. Helsti tilgangur at-
hugunar Fjármálaeftirlitsins beind-
ist að því að kanna „útlánaáhættu“
sparisjóðsins. Margt af því sem
stofnunin gagnrýndi sparisjóðinn
fyrir beindist því eðlilega að þessum
atriðum, líkt og umfjöllunin hér að
ofan ber með sér.
Ekki farið eftir reglum
Fjármálaeftirlitið var afdráttarlaust í
gagnrýni sinni á útlánastefnu spari-
sjóðsins. „Mikið skortir á að til séu
fullnægjandi reglur varðandi útlá-
naáhættu.“ Þá benti stofnunin á að
misræmi væri á „milli útlánaheim-
ilda SpKef annars vegar og fram-
kvæmdar sparisjóðsins hins vegar.“
Þetta þýðir á einföldu máli að ekki
var einu sinni stuðst við þær útlána-
reglur sem þó voru fyrir hendi hjá
sparisjóðnum.
Þá gagnrýndi Fjármálaeftirlitið að
stjórnun sparisjóðsins væri að mestu
í höndum sparisjóðsstjórans, Geir-
mundar Kristinssonar, jafnvel þó að
reglur sjóðsins hefðu kveðið á um
annað. Um þetta segir í skýrslunni:
„Frumkvæði og eftirlit stjórnar virð-
ist almennt vera í algjöru lágmarki
og stjórnun sparisjóðsins að mestu
í höndum sparisjóðsstjóra. Sérstak-
lega er þetta sýnilegt þegar óskað var
eftir stefnu stjórnar um áhættustýr-
ingu, sem ekki er til.“
Eitt af þeim atriðum sem Fjár-
málaeftirlitið gagnrýndi einnig var
að reglur sparisjóðsins um hámark
lánveitinga og ábyrgða til einstakra
viðskiptavina byggðu á reglugerð
um stórar áhættuskuldbindingar
frá árinu 2002. Benti Fjármálaeftir-
litið á það í skýrslunni að búið væri
að afnema umrædda reglugerð og
að sjóðurinn ætti í stað hennar að
styðjast við reglur frá árinu 2007. Um
þetta segir meðal annars í skýrsl-
unni. „Fjármálaeftirlitið gerir at-
hugasemd við tilvísun í reglugerðina
í ljósi þess að hún er ekki til.“ Háar
lánveitingar voru því lánaðar út úr
sjóðnum með tilvísun til reglna sem
búið var að afnema.
Geirmundur gagnrýndur
Annað atriði, þessu tengt, sem Fjár-
málaeftirlitið gagnrýndi var að ein-
ungis sum lán fóru fyrir lánanefnd
en önnur ekki og að hlutverk lána-
nefndar sjóðsins væri því „óljóst“.
Hentistefna en ekki reglur virðast því
hafa ráðið því hvort einstök lán voru
veitt eða ekki og virðist sparisjóðs-
stjórinn hafa getað ákveðið það sjálf-
ur í mörgum tilfellum hvort lán voru
veitt eða ekki. Álykta má á þennan
hátt út frá ýmsum staðhæfingum í
skýrslu Fjármálaeftirlitsins, meðal
annars þeirri að innri endurskoð-
andi sparisjóðsins vissi ekki til þess
að til væru neinar „skriflegar heim-
ildir sparisjóðsstjóra til lánveitinga“.
Samt virðist Geirmundur hafa tekið
ákvarðanir um lánveitingar einhliða,
án þess að ráðfæra sig við stjórn
sjóðsins, lánanefnd eða aðra aðila
innan sjóðsins.
Öllum þessum atriðum sem
snertu útlán sjóðsins átti sparisjóð-
urinn að kippa í liðinn hið snarasta
samkvæmt skýrslu Fjármálaeftirlits-
ins.
Eignirnar ofmetnar
Í skýrslu FME er einnig gagnrýnin
umfjöllun um eignasafn Sparisjóðs-
ins í Keflavík. Umfjöllun um eigna-
safn sparisjóðsins er að hluta til önn-
ur hlið á umfjölluninni um útlán
sjóðsins þar sem veð voru í einhverj-
um tilfellum tekin í þeim eignum
sem keyptar voru, til dæmis hluta-
bréf í Icebank. Undirliggjandi eignir
sparisjóðsins voru því eignirnar sem
teknar voru að veði fyrir lánunum.
Fjármálaeftirlitið kemst að þeirri
niðurstöðu að eignarhlutir spari-
sjóðsins í ýmsum fyrirtækjum, að-
allega Icebank, Exista, VBS fjárfest-
ingarbanka, SP Fjármögnun, Byr
og Saga Capital, hafi verið ofmetnir
um rúmlega 6,5 milljarða króna. Út-
reikningar sparisjóðsins á þessum
eignum sýndu fram á að þær væru
rúmlega 13,2 milljarða króna virði,
þar af var eignarhluturinn í Icebank
metinn á rúma 5,2 milljarða, Exista-
hluturinn á 2,7 og hlutabréfin í VBS
á tæpa 2,2 milljarða. Fjármálaeftirlit-
ið taldi hins vegar að þetta verðmat
væri „oft á tíðum verulega úr takti við
efnahagslega stöðu viðkomandi fé-
laga.“ Þess vegna taldi stofnunin að
lækka þyrfti verðmatið á þessum fé-
lögum.
Þetta ofmat á verðbréfaeign spari-
sjóðsins var stærsta ástæðan fyrir því
að Fjármálaeftirlitið taldi að lækka
ætti eigið fé sparisjóðsins um tæp-
an helming, úr rúmum 20 milljörð-
um króna og niður í um 11 millj-
arða króna, eða samtals um rúma 9,5
milljarða króna.
Fyrir utan hið 6,5 milljarða ofmat
á verðbréfaeign sjóðsins taldi Fjár-
málaeftirlitið einnig að lækka þyrfti
eigið fé út af rúmlega 1.400 milljóna
króna lánum til að fjármagna kaup
nokkurra eignarhaldsfélaga á hluta-
bréfum í Icebank. Meðal þeirra sem
fengu lán til að kaupa þessi hlutabréf
voru nokkrir af starfsmönnum Ice-
bank, meðal annars Finnur Svein-
björnsson, Steinþór Jónsson, Jón-
mundur Guðmarsson og Runólfur
Ágústsson, fyrrverandi háskólarektor
á Bifröst, svo einhverjir séu nefndir.
Þá taldi Fjármálaeftirlitið einnig að
lækka þyrfti eigið fé sjóðsins út af tapi
fjárfestingarfélagsins Kistu á hluta-
bréfum í Exista. Sparisjóðurinn var
annar stærsti hluthafinn í Kistu sem
fjárfesti nær eingöngu í hlutabréf-
um Exista, stærsta hluthafa Kaup-
þings. Taldi Fjármálaeftirlitið að nið-
urfærsla á eigin fé sjóðsins út af þessu
tapi ætti að nema rúmum milljarði
króna. Þá var það mat Fjármálaeftir-
litsins að sjóðurinn ætti að færa eigið
fé sitt niður um aðrar fjögur hundruð
milljónir vegna lána sem veitt voru til
að kaupa stofnfé í sparisjóðnum sjálf-
um og hlutabréf í ýmsum öðrum fyr-
irtækjum.
Þessi niðurfærsla leiddi til þess að
eiginfjárhlutfall sparisjóðsins hefði átt
að lækka um tæpan helming og hefði
átt að vera komið niður í 12 prósent.
Fjármálaeftirlitið benti á að þetta mat
stofnunarinnar á niðurfærslu eigin-
fjár sjóðsins væri hóflegt og að þó að
eiginfjárhlutfallið væri enn yfir lög-
bundnu lágmarki eftir þessa niður-
færslu væri líklegt að það myndi
lækka enn frekar og fara niður í um
sjö prósent. Mat á eignum sparisjóðs-
ins var því, samkvæmt þessu, veru-
lega ofmetið um mitt ár 2008 og sýndi
í reynd efnahagsstöðu sem var ekki í
neinu samræmi við raunveruleikann.
Áfellisdómur yfir sjóðnum
Skýrslu Fjármálaeftirlitsins um Spari-
sjóðinn í Keflavík er varla hægt að
skilja öðruvísi en svo að hún hafi verið
áfellisdómur yfir sjóðnum. Fjármála-
eftirlitið hafði áhyggjur af stöðu sjóðs-
ins og stjórnun hans, líkt og ofan-
greind umfjöllun ber með sér. Þess
vegna taldi stofnunin mikilvægt að
sparisjóðurinn myndi breyta starfs-
háttum sínum. Í niðurstöðuhluta
skýrslunnar segir meðal annars. „Með
hliðsjón af öllu ofangreindu sýnist
staða SpKef fara hratt versnandi. Ekki
eingöngu eru eignir í óskráðum hluta-
bréfum ofmetnar, útlánatöp nokkur
og fyrirsjáanlegt að afskriftir kunni að
aukast, heldur er grunnafkoma SpKef
slök. Gengishagnaður hlutabréfa hef-
ur að mestu leyti stuðlað að hagnaði
SpKef síðustu misseri. Á endanum
koma þessir þættir niður á lausafjár-
stöðu SpKef.“
Sparisjóðurinn í Keflavík hrundi
ekki á sama tíma og stóru viðskipta-
bankarnir þrír um haustið 2008 held-
ur lifði nokkrum mánuðum lengur í
óbreyttri mynd. Alveg ljóst var hins
Tíu milljarða ofmat á
eigin fé sparisjóðsins
n Skýrsla FME sýnir lélega stöðu Sparisjóðsins í Keflavík árið 2008 n Eignasafnið ofmetið um 6,6 milljarða
n Eigið fé hefði átt að lækka um 9,5 milljarða n Landsbankinn búinn að meta eignasafn sparisjóðsins
Ingi Freyr Vilhjálmsson
fréttastjóri skrifar ingi@dv.is
„Frumkvæði og
eftirlit stjórnar
virðist almennt vera
í algjöru lágmarki og
stjórnun sparisjóðsins
að mestu í höndum
sparisjóðsstjóra.
Tóku við eignasafninu Landsbankinn,
sem Steinþór Pálsson stýrir, tók við
eignasafni Sparisjóðsins í Keflavík fyrr á
þessu ári. Starfsmanna bankans bíður það
verk að hámarka verðmæti eignasafns sem
Fjármálaeftirlitið taldi vafasamt og í ein-
hverjum tilfellum ofmetið árið 2008.