Dagblaðið Vísir - DV - 24.06.2011, Qupperneq 34

34 | Viðtal 24.–26. júní 2011 Helgarblað
minn um kvöldið. Þá hreytti hún því í
mig að það væri tilgangslaust að gefa
mér gjafir því ég væri alltaf með þessa
bangsadruslu. Þá kom pabbi mér til
varnar og sagði að ég væri nú búin að
leika mér með dúkkuna. Ég gleymi
því aldrei að þarna stóð hann með
mér,“ segir hún. Hún brosir en þetta
er ekki gleðibros. Þetta bros tengist
sorginni sem fylgdi því að eiga hvergi
bandamann í raun. Nema í bangsa.
„Bangsinn var sálin mín, hann vissi
allt. Þvílíkt öryggi sem ég átti í þessum
bangsa.“
Hún hlær og segir að hún hefði
helst viljað koma með hann í dag en
ekki kunnað við það af ótta við að vera
talin skrýtin.
Var lömuð af skömm
Skólagangan var líka þrautaganga.
Rósa átti erfitt uppdráttar og gat ekki
lært, fékk líka að heyra það daglega
heima hjá sér. Samt þylur hún ís-
lenskuverkefnin upp hér og nú. Hún
er orðin fimmtug og man þau enn.
En á prófinu sem hún tók á sínum
tíma fékk hún þrjá. „Skömmin var svo
sterk að ég gat ekki tjáð mig. Ég gat
ekki lesið og allir hlógu að mér. Mér
fannst ég það ógeðslegasta sem til
var og mér fannst ég svo feit. Ég þoldi
ekki að horfa á lærin á mér og kvald-
ist alveg þegar ég þurfti að standa í
röð, klemmdi saman á mér rassinn
og skammaðist mín fyrir það hvað ég
væri ógeðsleg.“
Aðspurð segir hún að þetta hafi
ekki verið óþægilegt. „Óþægilegt var
ekki til. Ég var bara lömuð og fun-
keraði ekki. Reiði var líka tilfinning
sem ég mátti ekki hafa. Og ekki mátti
ég gráta án þess að það væri gert lít-
ið úr mér. Ég get ekki lýst því hvernig
skömmin heltók mig. Þetta var eins
og ég væri inni í glerröri, ég sá út en
gat ekki hreyft við neinum og enginn
komst inn fyrir glerið til að hreyfa við
mér. Ef ég hefði ekki flutt út væri ég
örugglega ekki hér. Því þar bjó ég í
tuttugu ár og þar fór ég að kynnast mér
sjálfri. Þar fór ég líka í nám og þá fór
ég að fá góðar einkunnir, átta í stærð-
fræði og oftast tíu í öðrum greinum.
Það kom í ljós að ég var ekkert heimsk
og að ég gæti vel lært. Þá fór ég að trúa
á sjálfa mig.“
Send á geðdeild
Í gegnum tíðina notaði hún mismun-
andi aðferðir til að lifa af. Á tímabili
borðaði hún til að fylla upp í tóma-
rúmið og svelti sig á móti. Einn daginn
sat hún í eldhúsinu heima og leið svo
illa að hún grýtti glasi í gólfið. Þá var
hún send á Klepp, í Víðihlíð. „Vanlíð-
anin var ólýsanleg og ég trúði því þeg-
ar mamma sagði að ég væri geðveik.
Svo ég gerði eins og þau vildu og fór á
geðdeild. Eftir á að hyggja finnst mér
svo skrýtið að ég hafi aldrei brugðist
við.
Ég hélt svo fast í þessa hugmynd
sem ég hafði um mömmu sem byggði
kannski á því hvernig mér fannst
að mamma ætti að vera. Það var al-
veg fast í mér að mamma stæði með
mér og það skipti engu máli þótt hún
hrækti á mig. Viðhorf mitt til hennar
breyttist ekkert. Ég var full af sárum og
tók alltaf á móti. Lamaðist bara meira.
Það var mér svo mikilvægt að halda í
það að þau væru æðisleg og í staðinn
samþykkti ég að ég væri vitleysingur.“
Augnaráð mömmu
Áður en hún var lögð inn fór Rósa í
viðtal, foreldrar hennar fóru í viðtal
og svo áttu þau að fara saman í viðtal
til að meta ástandið. Nemi í sálfræði
fylgdist með og þegar Rósa var send
inn til foreldra sinna steig hann fram
og sagði að honum væri ekki sama um
að hún væri lögð inn þegar það væri
móðir hennar sem ætti að vera þarna
en ekki Rósa. „Hann var náttúrulega
bara rekinn út. En ég fattaði það ekki
fyrr en seinna hvað hann var að segja.
Hann var að segja að þetta væri ekki í
lagi,“ segir hún og sýpur á kaffinu.
Vinkona hennar varð líka einu
sinni vitni að ófrægingarherferð móð-
ur hennar. Rósa hafði sent vinkonu
sinni pakka sem hún þurfti að sækja
til móður hennar Rósu. Þaðan fór
vinkonan út í sjokki og beint heim til
móður sinnar sem sá strax að það var
eitthvað að. „Hún hefur aldrei treyst
sér til að hafa það eftir sem mamma
sagði en hún var víst að tala illa um
mig. Eftir þetta sagði vinkona mín
að mamma væri snillingur í að leika
tveimur skjöldum. Þetta þekki ég svo
vel frá mömmu. Augnaráðið sem hún
getur gefið og það hvernig hún vogar
sér að tala um mig.
Ég bjó einu sinni hjá frænda mín-
um og heyrði þegar hún var að rægja
mig. Hann tók undir allt sem hún
sagði: „Já, hún er algjör asni, hún eyðir
öllum peningunum í tóma vitleysu,
hún veit ekkert hvað hún vill, já, þetta
er alveg rétt hjá þér.“ Það fyndna er að
ég tók bara á móti því. Ég sagði ekki
orð við hana. Mér datt það ekki til hug-
ar. Það var ekki fyrr en rétt nýlega sem
ég fór að segja: Hingað og ekki lengra.“
Fékk ekki arf eins og hinir
Síðast þegar hún ræddi við móður
sína var það í reiði. Þá hafði Rósa far-
ið í búð fyrir hana og furðað sig á því
af hverju mamma hennar þyrfti að
kvarta undan verðlaginu þegar hún
átti sex milljónir í banka eftir fast-
eignaviðskipti. „Ég á engar sex millj-
ónir í banka,“ sagði mamma hennar
þá. Rósa fór heim og lagði saman tvo
og tvo. „Ég fór að hugsa hvað það væri
skrýtið að einn bróðir minn væri ný-
búinn að kaupa sér hund þegar hann
var skuldum vafinn og að tveir bræður
mínir sem hvorugir áttu neitt keyptu
íbúð á sama tíma. Þannig að ég fór
aftur til mömmu og spurði hvort hún
ætti ekki þessar sex milljónir í banka.
Svo var ekki.
Mér var alveg sama um peningana
en mér var ekki sama um að vera skil-
in út undan, það var sárt og ég sagði
henni það, að nú skyldi hún heyra að
þetta væri ósanngjarnt.“
Fyrir vikið fékk Rósa að heyra það
frá bræðrum sínum. „Mamma hafði
sagt þeim frá þessu. Þeir sögðu að
ég skyldi gera mér grein fyrir því að
mamma væri gömul kona og ég skyldi
bara gæta þess hvernig ég kæmi fram
við hana.
Smám saman hef ég gert mér
grein fyrir því að ég mun aldrei til-
heyra þessari fjölskyldu. Í áraraðir
hefur mér verið ráðlagt að hætta að
bíða og vona að ég verði einhvern tím-
ann samþykkt, ég þurfi að gera þetta á
mínum forsendum, finna hvað ég vil
og ákveða það sjálf hvort ég vilji tala
við þau eða ekki. Það er svo skrýtið að
ég skuli alltaf velja mömmu mína og
mynstrið í fjölskyldunni aftur og aftur.“
Fann styrk við að skipta um nafn
Í tilraun til að velja það sjálf hver hún
er í stað þess að vera eins og þau vilja
hafa hana flutti hún ekki aðeins frá
heimabænum heldur breytti hún
einnig nafninu sínu. „Nafnið mitt
þekktu allir og ef ég get breytt því þá
get ég allt. Fólki finnst þetta voða
skrýtið og ég skil það vel. En ég vildi
ekki bera nafnið sem þau gáfu mér og
valdi fallegasta nafnið sem ég fann.
Það er ég sem vel núna. Og ég vill ekki
vera hluti af þessari fjölskyldu eða
kenna mig við hana. Ég er rosalega
ánægð með að hafa gert þetta.“
Í æsku átti hún aldrei vini og hún
treysti engum. Nema bangsanum
sínum og dúkkunni sinni. Þau voru
henni allt. Hún kemur sér betur fyrir í
stólnum á meðan hún segir að bangs-
inn sinn sé frábærasti bangsi í heimi.
„Í honum er allt þetta góða, hann var
svo skilningsríkur og tók svo vel á móti
mér þegar ég þurfti á honum að halda.
Í dúkkunni er aftur á móti allt þetta
ljóta. Hún var svo reið. Dúkkan var
litla stelpan í maganum á mér sem var
lengi lokuð inni í steini. Ég þurfti að
brjóta hana út úr steininum og bjarga
henni. En hún hljóp alltaf inn í stein-
inn þar til hún treysti sér til að koma
út. Nýja nafnið mitt er þeirra nafn.
Þetta nafn eiga þau.
Það að ég hafi skipt um nafn þýðir
þó ekki að ég hafi yfirgefið litlu stelp-
una sem ég var. Ég held alltaf á henni.
En nú hefur hún eignast mömmu. Og
þá meina ég ekki að ég hafi tvo pers-
ónuleika heldur að ég hafi fundið
styrk með nýju nafni. Því ef ég get skipt
um nafn þá get ég líka sagt fjölskyld-
unni minni hver ég er.“
„Þau hafa ekki vald
yfir mér lengur“
Fjölskyldan er þó ekki tilbúin að taka
þessum breytingum á Rósu. „Hún lítur
enn á mig sem vitleysinginn, geðsjúkl-
inginn og telur að ég eigi bágt. Bróð-
ir minn skrifaði mér bréf fyrir nokkr-
um árum þar sem hann hélt því fram
að ég væri með einhvern geðsjúkdóm
sem var hrikalegur. Ég trúði honum.
Þegar ég fór að vinna í mínum málum
fékk ég það verkefni að senda sálfræð-
ingnum á Víðihlíð bréf og spyrja hvort
þetta væri rétt. Hann skrifaði mér til
baka og sagði að ég væri ekki geðveik,
svo ég er með það staðfest.
En þegar ég dett niður í þetta far,
þetta hlutverk sem fjölskyldan vill hafa
mig í, sæki ég eldgömul gleraugu sem
ég á enn og set þau á mig. Þau passa
ekki á mig lengur því ég hef vaxið. Ég
er ekki þessi litla stelpa sem gerði allt
til að þóknast öllum og allir hlógu að.
Þau geta séð mig eins og þau vilja en í
dag hef ég aðra sýn á mig.
Ég þarf að hlúa að mér. Ég er að
reyna að vera manneskja, ég er að
reyna að vera ég sjálf. Ég þarf ekki að
vera hluti af þessari fjölskyldu lengur.
Núna er það ég sem hef valið og þau
hafa ekki þetta vald yfir mér lengur,“
segir hún stolt. ingibjorg@dv.is
„Við höfum séð fleiri dæmi um að
konur beiti börn ofbeldi en við áttum
von á,“ segir Thelma Ásdísardóttir
ráðgjafi á Drekaslóð, þjónustumið-
stöð fyrir þolendur ofbeldis. „Í raun
streyma til okkar mál þar sem kon-
ur eru gerendur. Ég held að karlger-
endur séu mun fleiri en ég held þó
að kvengerendur séu fleiri en áður
var talið. Og ég get ekki séð að það sé
minni grimmd af hálfu kvenna eða
að ofbeldið sem þær beita sé minna
meiðandi. Karlmenn virðast líka eiga
erfiðara með að komast yfir það að
hafa verið beittir ofbeldi af konum.
Tilfinning mín er sú að konur beiti
oftar andlegu ofbeldi en við fáum líka
mál þar sem konur beita kynferðisof-
beldi og líkamlegu ofbeldi. Það virð-
ist oftast vera gagnvart börnum en
líka gagnvart fullorðnum karlmönn-
um. Eðli ofbeldis er svo mikið kúgun
og niðurbrot, þá skiptir ekki öllu máli
hvað líkamsstyrkurinn er mikill.“
Verja eigin stöðu með því að líta
undan
„Saga Rósu er ekki óvenjusvæsin
miðað við það sem við sjáum. Við
sjáum mörg mál sem eiga sér hlið-
stæðu í sögu hennar. Það er kannski
ekki algengt en það eru alveg dæmi
um það að konur sem koma að
mönnum sem eru að misnota börn
snúist gegn börnunum. Við sjáum
líka dæmi þess að þegar stúlkubarn
treystir móður sinni eða stjúpmóð-
ur fyrir því að það sé beitt ofbeldi af
hálfu föður síns eða bróður þá snýst
konan gegn barninu til að verja eig-
inmann sinn eða son.
Oft eru þessar konur líka að verja
eigin stöðu. Þær eru hræddar um
að það komist í hámæli að þær eigi
barnaníðing sem mann. Eða að þær
hafi ekki passað börnin sín.“
Skapa sér trúverðug hlutverk
„Fólk finnur oftast leið til að halda
þessu leyndu og oft með því að velja
sér örugg hlutverk sem dregur úr lík-
um á því að barninu sé trúað ef það
segir frá. Enginn trúir neinu misjöfnu
upp á bestu konuna í bænum. Svona
hlutverk eru hluti af því að einangra
þolandann og vefa þennan vef.“
Eitt barnið oft tekið fyrir
„Oft er eitt barn tekið fyrir innan fjöl-
skyldunnar og það fær aðra með-
ferð en hin börnin sem er samþykkt
af foreldrunum. Það er eins og það
sé gefið veiðileyfi á þetta eina barn.
Þessi kona virðist vera að lýsa mjög
klassískri uppsetningu á þessu. Kon-
an er beitt ofbeldi af foreldrum sín-
um og systkini hennar fylgja á eft-
ir. Ef mynstrið myndast snemma í
fjölskyldum alast börnin upp við að
þetta sé í lagi og gera sér kannski ekki
grein fyrir því að svo er ekki.“
Bæla minningar niður
„Þolendur ofbeldis geta munað eft-
ir ofbeldinu allt frá unga aldri. Ég á
minningar frá því að ég var þriggja
ára,“ segir Thelma. „Þegar reynslan
er mikil ristir hún djúpt. Eða þá að
minningarnar hverfa alveg, það ger-
ist líka. Fólk bælir þær niður. Það
er mjög algengt að þegar fólk fer að
vinna í sjálfu sér komi minningarn-
ar fram, annaðhvort smátt og smátt
eða í gusum. Eins er það klassískt
að gerendur fullyrði við þolendur að
upplifun þeirra og tilfinningar séu
rangar. Þeim er kennt að treysta ekki
sjálfum sér, þeir eigi að skammast sín
og þeir eiga alls ekki að standa með
sér því aðrir vita betur. Brotin sjálfs-
mynd þeirra bætir ekki úr sök.“
Þráin eftir ást
„Börn sem alast upp án þess að fá ást
eru stöðugt að leita sér að ást. Ef of-
beldið er eina formið þar sem barn-
ið fær viðurkenningu heldur barn-
ið kannski að það þurfi bara að láta
þetta yfir sig ganga til að fá ástúð eða
viðurkenningu.
Okkur langar öll að eiga mömmu
sem sýnir okkur ástúð. Ég vil meina
að það sé ofboðslega djúp þörf og ef
við erum svipt þessu í æsku fer meiri-
hluti ævinnar í að reyna að leita þetta
uppi þangað til við lærum að gefa
okkur þetta sjálf og við finnum leiðir
til þess að vera okkar eigið foreldri.“
Fleiri endað á geðdeild
„Mamma er alltaf mamma og mjög
langt fram eftir aldri gerir mað-
ur það sem mamma segir. Mað-
ur trúir henni. Ef mamma hamrar
á því að maður sé geðveikur þá er
algengt að fólk samþykki það. Ég
veit um fleiri dæmi þess að fólk
hafi farið á geðdeild fyrir ofbeldis-
manninn. Þeir samþykkja að þeir
séu geðveikir af því að þeir eru enn
að eiga við í afleiðingar ofbeldisins
og hafa ekki bolmagn til að standa
með sjálfum sér og segja: Nei, það
er ekkert að mér.
Þolendur eru alltaf að leita að
leiðum til þess að lifa af og það er
í raun spurning um líf eða dauða.
Hluti af því er að samþykkja of-
beldið frekar en að vera alltaf í
mótþróa gegn því. Það er miklu
auðveldara að samþykkja svona
meðferð en standa upp og segja
að heimilismunstrið sé sjúkt. Fólk
getur ekki gert það eitt og óstutt,
það þarf mikla aðstoð til að geta
gert það.“
Þolendur ofbeldis af hálfu kvenna streyma inn á Drekaslóð:
Konur geta verið grimmar„Oft eru þessar
konur líka að
verja eigin stöðu. Þær eru
hræddar um að það kom-
ist í hámæli að þær eigi
barnaníðing sem mann.
„Þessir menn
gerðu mikið
grín að mér. Þetta
byrjaði þannig. Ein-
hver sýndi mér áhuga
sem lítilli stelpu og
hinir tóku þátt í því.
m
y
n
d
ú
r
S
A
Fn
i
„Reiði var líka til-
finning sem ég
mátti ekki hafa. Og ekki
mátti ég gráta án þess að
það væri gert lítið úr mér.
Ég get ekki lýst því hvern-
ig skömmin heltók mig.