Dagblaðið Vísir - DV - 19.04.2013, Blaðsíða 27

Umræða 27Helgarblað 19.–21. apríl 2013
Þ
að var sagt að Bill Clinton
hafi haft þessi orð á miða
fyrir framan sig í baráttunni
um forsetaembættið hér á
árum áður. Clinton hafði
þann einstaka hæfileika að getað
tengt saman mikilvæg efnahagsmál
við daglegt líf borgaranna. Skilaboð
hans til bandarísku þjóðarinnar
voru m.a. þau að ef efnahagslífið er
ekki í lagi, þá verður daglegt líf okkar
allt miklu erfiðara. Ég ætla að gera
þá játningu hér að mér finnst þessi
kosningabarátta einkennast af því að
við Íslendingar ætlum okkur ekki að
ræða um efnahagsmál, að minnsta
kosti ekki mikið. En skilaboð Clint­
on til bandarísku þjóðarinnar eiga
jafn mikið erindi til okkar og jafnvel
enn frekar ef vel er að gáð. Ég ætla í
þessari grein að nefna nokkur atriði
sem snúa að efnahagsmálum okkar,
atriði sem hafa mikil áhrif á það
hvernig okkur tekst að gera daglegt
líf okkar bærilega í þessu landi.
Fjárfesting, atvinna og laun
Grundvöllur þess að verðmætasköp­
un vaxi jafnt og þétt er að atvinnu­
lífið fjárfesti í vélum og tækjum.
Þannig aukum við framleiðni (verð­
mæti sem verða til á hverri vinnu­
stund) ásamt því að framleiðslan
eykst. Fjárfestingar atvinnulífsins
eru því grundvöllur nýrra starfa og
um leið forsenda þess að hægt sé
að hækka laun. Það var vitað að í
kjölfar bankahrunsins myndi fjár­
festing dragast saman. En jafn ljóst
var að allar forsendur voru fyrir því
að hún ætti að aukast hratt þegar
um 2 ár væru liðin frá hruninu. Því
miður hafa þær spár ekki gengið
eftir. Í fyrra fjárfesti atvinnulífið svo
lítið að það dugði varla fyrir viðhaldi
véla og tækja. Og spár benda til þess
að fjárfestingin verði jafnvel minni í
ár heldur en hún var í fyrra. Þetta er
stóralvarlegt mál, og afleiðingarnar
verða alvarlegar ef ekki verður gripið
í taumana strax.
Hverjar verða afleiðingarnar?
Atvinna
Við Íslendingar erum enn nokkuð
ung þjóð, a.m.k. borið saman við
langflestar þjóðir Evrópu. Á ári
hverju koma því fleiri inn á vinnu­
markaðinn heldur en fara út af hon­
um vegna aldurs. Við þurfum því að
finna atvinnu fyrir þennan nýja hóp
og sú atvinna verður einungis til ef
atvinnulífið er að auka umsvif sín.
Lykilatriði hvað það varðar eru fjár­
festingarnar. Ef þær eru of litlar þá
verða ekki til ný störf í nægjanlegum
mæli til þess að taka á móti aukn­
ingunni, hvað þá að það gangi að
vinna á atvinnuleysinu. Og daglegt
líf þeirra sem ganga um atvinnu­
lausir er ekki öfundsvert.
Laun
Hagvísindi eru stundum nefnd hin
döpru vísindi; fyrir því er góð og
gild ástæða. Ég hef ekki hitt fyrir
þann mann sem ekki telur að hann
gæti þegið hærri laun og víst er að
allt of margir hafa of lág laun og ná
vart endum saman. Vandinn er sá
að launin geta ekki hækkað meira
en sem nemur aukinni framleiðni í
hagkerfinu. Þetta er auðvitað fremur
dapurlegt, auðvitað væri betra ef
við gætum hækkað launin þannig
að allir yrðu ánægðir. En ef launin
hækka umfram það sem atvinnulíf­
ið getur staðið undir þá gerist bara
eitt: verðbólgan étur upp launa­
hækkunina og allir standa eftir í
verri stöðu en áður. Þetta þekkjum
við mjög vel frá árunum fyrir þjóðar­
sátt, víxlgengi launa og verðlags var
það kallað og við töluðum varla um
annað á Íslandi í marga áratugi. Og
vegna þess að fjárfestingarnar eru of
litlar er hagvöxturinn of lítill og þess
vegna er ekki innistæða fyrir launa­
hækkunum sem samið var um síð­
ast. Þessi staðreynd er ein af ástæð­
um þess að verðbólgan hefur verið
of mikil.
Aðsent
Illugi
Gunnarsson
„Við þurfum því að
finna atvinnu fyrir
þennan nýja hóp og sú
atvinna verður einungis til
ef atvinnulífið er að auka
umsvif sín.
It́ s the economy, stupid
Draumur um annað hrun?
E
f marka má nýjar skoðana­
kannanir ætlar ríflega helm­
ingur kjósenda að kjósa
gömlu helmingaskiptaflokk­
ana sem hér hafa lengst af
ráðið ríkjum síðan á fyrri hluta síð­
ustu aldar. Framsókn og Sjálfstæðis­
flokkur voru saman í ríkisstjórn um
og eftir aldamótin. Á þeim árum
skapaðist ástand sem fyrrv. ritstjóri
Moggans lýsti ágætlega í erindi á
fundi Stjórnarskrárfélagsins í Iðnó
í fyrra:
„Við búum í samfélagi sem að
er, og hefur í hundrað ár og kannski
miklu lengur, verið í heljargreip­
um hagsmunasamtaka, ættar­
velda eða einhvers annars, þaðan af
verra. Þessum hagsmunaöflum sem
halda þessu samfélagi í heljargreip­
um verður ekki komið á kné nema
með sameiginlegu afli þjóðarinnar
allrar og sameiginlegum ákvörðun­
um hennar.“ Og Styrmir hélt áfram:
„Frá mínu sjónarmiði séð eru ís­
lensk stjórnmál í öngstræti. Í raun
og veru ríkir stjórnmálakreppa í
landinu. Flokkapólitíkin er í eins
konar spennitreyju fyrri tíma. Þessi
flokkur getur ekki unnið með hin­
um flokkunum, ekki vegna ágrein­
ings um málefni líðandi stundar,
heldur vegna átaka löngu liðinna
tíma. Stjórnmálaflokkarnir eiga æ
erfiðara með að endurspegla sjón­
armið kjósenda sinna og stuðnings­
manna vegna þess að þeir eru of lok­
aðir og þar af leiðandi of þröngsýnir.
Flokkarnir munu að óbreyttu líða
undir lok sem grundvallarstofnanir í
lýðræðislegu samfélagi ef þeim tekst
ekki að endurnýja sig í ljósi breyttra
þjóðfélagsviðhorfa.“
xB + xD
Það var í stjórnartíð xB og xD að
farið var í byggingu Kárahnjúka­
virkjunar. Margtuggið loforð Hall­
dórs Ásgrímssonar um stóriðju
á Austurlandi varð að veruleika.
Siv Friðleifsdóttir, ráðherra Fram­
sóknarflokksins, sneri við ákvörðun
Umhverfisstofnunar þar sem virkj­
unin var talin hafa veruleg og óaftur­
kræf áhrif á lífríki Lagarfljóts og víð­
ar. Eins og síðar kom í ljós var það
ekki að ástæðulausu að virkjunar­
áformin fengu falleinkunn. Orkunni
úr Kárahnjúkavirkjun var í leiðinni
ráðstafað til álbræðslu á verði sem
ekki mátti upplýsa um en reyndist
miklu lægra en eðlilegt getur talist.
Það var í stjórnartíð xB og xD að
ríkisbankarnir voru einkavæddir.
Þá hófst „íslenska efnahagsundrið“
sem hefði frekar átt að nefna ís­
lenska efnahagsviðundrið. Það tók
íslenska athafnamenn og ráðamenn
ekki nema 5 ár að ryksuga innistæð­
ur fólks í öllum stóru bönkunum
og setja þá á hliðina. Verkið var svo
fullkomnað með því að sturta nið­
ur gjaldeyrisvarasjóði þjóðarinnar í
leiðinni. Peningarnir fóru í „mon­
ey heaven“ eins og útskýrt var í við­
tali við helstu vonarstjörnu útrásar­
innar en það nafn er vel við hæfi á
svartholum aflandsfélaga og skatta­
skjóla.
Það var í stjórnartíð xB og xD að
hér varð til fasteignabóla sem olli
því að raunverð íbúðarhúsnæðis
tvöfaldaðist á 8 árum. Framboð af
lánsfé var meira en nóg og sjaldnast
hirt um að fara eftir lögum og regl­
um, t.d. þeim sem banna vísitölu­
bindingar við erlenda gjaldmiðla
eða ógagnsæja lánasamninga við
neytendur. En íslenskur almenn­
ingur sat ekki við sama borð og ís­
lenskir athafnamenn og stjórnmála­
menn. Þegar bankarnir hrundu
höfðu flestir þeirra komið eigum
sínum í skjól eða selt hlutabréfin á
meðan greiningardeildir og ráða­
menn fullyrtu að botninum væri
náð. Almenningur mátti hins vegar
éta það sem úti frýs.
Lærum af mistökunum
Skiljanlega kalla margir kjósendur nú
eftir réttlæti og vilja lausn sinna mála.
Það er ósanngjarnt að ráðvant fólk
tapi stórum hluta eigna sinna meðan
þeir sem tefldu djarft fá skuldirnar
afskrifaðar. Þeir stjórnmálaflokkar
sem bjóða lækkun skulda og lækkun
skatta ná greinilega eyrum kjósenda.
En verum ekki svo grunnhyggin að
trúa því að gamalgrónir flokkar sem
stundað hafa sjálftöku í stórum stíl
séu nú traustsins verðir.
Það er baráttan um Ísland sem
blasir nú við. 83% kjósenda í þjóðar­
atkvæðagreiðslu staðfestu þann
vilja að náttúruauðlindir landsins
sem ekki eru í einkaeigu yrðu lýstar
þjóðareign. Alþingi hunsaði vilja
kjósenda. Með því að tryggja gömlu
helmingaskiptaflokkunum völdin
munu auðlindir landsins verða settar
að veði. Enginn þarf að efast um að
sérvaldir flokksgæðingar og athafna­
menn í kallfæri við gömlu flokkana
munu glaðir taka að sér hirðingu
auðlinda í nafni atvinnusköpunar og
uppbyggingar.
Höfundur er kvikmyndagerðar-
maður og í framboði fyrir Lýð-
ræðisvaktina.
Aðsent
Sigurður Hreinn
Sigurðsson