Dagblaðið Vísir - DV - 19.04.2013, Qupperneq 27
Umræða 27Helgarblað 19.–21. apríl 2013
Þ
að var sagt að Bill Clinton
hafi haft þessi orð á miða
fyrir framan sig í baráttunni
um forsetaembættið hér á
árum áður. Clinton hafði
þann einstaka hæfileika að getað
tengt saman mikilvæg efnahagsmál
við daglegt líf borgaranna. Skilaboð
hans til bandarísku þjóðarinnar
voru m.a. þau að ef efnahagslífið er
ekki í lagi, þá verður daglegt líf okkar
allt miklu erfiðara. Ég ætla að gera
þá játningu hér að mér finnst þessi
kosningabarátta einkennast af því að
við Íslendingar ætlum okkur ekki að
ræða um efnahagsmál, að minnsta
kosti ekki mikið. En skilaboð Clint
on til bandarísku þjóðarinnar eiga
jafn mikið erindi til okkar og jafnvel
enn frekar ef vel er að gáð. Ég ætla í
þessari grein að nefna nokkur atriði
sem snúa að efnahagsmálum okkar,
atriði sem hafa mikil áhrif á það
hvernig okkur tekst að gera daglegt
líf okkar bærilega í þessu landi.
Fjárfesting, atvinna og laun
Grundvöllur þess að verðmætasköp
un vaxi jafnt og þétt er að atvinnu
lífið fjárfesti í vélum og tækjum.
Þannig aukum við framleiðni (verð
mæti sem verða til á hverri vinnu
stund) ásamt því að framleiðslan
eykst. Fjárfestingar atvinnulífsins
eru því grundvöllur nýrra starfa og
um leið forsenda þess að hægt sé
að hækka laun. Það var vitað að í
kjölfar bankahrunsins myndi fjár
festing dragast saman. En jafn ljóst
var að allar forsendur voru fyrir því
að hún ætti að aukast hratt þegar
um 2 ár væru liðin frá hruninu. Því
miður hafa þær spár ekki gengið
eftir. Í fyrra fjárfesti atvinnulífið svo
lítið að það dugði varla fyrir viðhaldi
véla og tækja. Og spár benda til þess
að fjárfestingin verði jafnvel minni í
ár heldur en hún var í fyrra. Þetta er
stóralvarlegt mál, og afleiðingarnar
verða alvarlegar ef ekki verður gripið
í taumana strax.
Hverjar verða afleiðingarnar?
Atvinna
Við Íslendingar erum enn nokkuð
ung þjóð, a.m.k. borið saman við
langflestar þjóðir Evrópu. Á ári
hverju koma því fleiri inn á vinnu
markaðinn heldur en fara út af hon
um vegna aldurs. Við þurfum því að
finna atvinnu fyrir þennan nýja hóp
og sú atvinna verður einungis til ef
atvinnulífið er að auka umsvif sín.
Lykilatriði hvað það varðar eru fjár
festingarnar. Ef þær eru of litlar þá
verða ekki til ný störf í nægjanlegum
mæli til þess að taka á móti aukn
ingunni, hvað þá að það gangi að
vinna á atvinnuleysinu. Og daglegt
líf þeirra sem ganga um atvinnu
lausir er ekki öfundsvert.
Laun
Hagvísindi eru stundum nefnd hin
döpru vísindi; fyrir því er góð og
gild ástæða. Ég hef ekki hitt fyrir
þann mann sem ekki telur að hann
gæti þegið hærri laun og víst er að
allt of margir hafa of lág laun og ná
vart endum saman. Vandinn er sá
að launin geta ekki hækkað meira
en sem nemur aukinni framleiðni í
hagkerfinu. Þetta er auðvitað fremur
dapurlegt, auðvitað væri betra ef
við gætum hækkað launin þannig
að allir yrðu ánægðir. En ef launin
hækka umfram það sem atvinnulíf
ið getur staðið undir þá gerist bara
eitt: verðbólgan étur upp launa
hækkunina og allir standa eftir í
verri stöðu en áður. Þetta þekkjum
við mjög vel frá árunum fyrir þjóðar
sátt, víxlgengi launa og verðlags var
það kallað og við töluðum varla um
annað á Íslandi í marga áratugi. Og
vegna þess að fjárfestingarnar eru of
litlar er hagvöxturinn of lítill og þess
vegna er ekki innistæða fyrir launa
hækkunum sem samið var um síð
ast. Þessi staðreynd er ein af ástæð
um þess að verðbólgan hefur verið
of mikil.
Aðsent
Illugi
Gunnarsson
„Við þurfum því að
finna atvinnu fyrir
þennan nýja hóp og sú
atvinna verður einungis til
ef atvinnulífið er að auka
umsvif sín.
It́ s the economy, stupid
Draumur um annað hrun?
E
f marka má nýjar skoðana
kannanir ætlar ríflega helm
ingur kjósenda að kjósa
gömlu helmingaskiptaflokk
ana sem hér hafa lengst af
ráðið ríkjum síðan á fyrri hluta síð
ustu aldar. Framsókn og Sjálfstæðis
flokkur voru saman í ríkisstjórn um
og eftir aldamótin. Á þeim árum
skapaðist ástand sem fyrrv. ritstjóri
Moggans lýsti ágætlega í erindi á
fundi Stjórnarskrárfélagsins í Iðnó
í fyrra:
„Við búum í samfélagi sem að
er, og hefur í hundrað ár og kannski
miklu lengur, verið í heljargreip
um hagsmunasamtaka, ættar
velda eða einhvers annars, þaðan af
verra. Þessum hagsmunaöflum sem
halda þessu samfélagi í heljargreip
um verður ekki komið á kné nema
með sameiginlegu afli þjóðarinnar
allrar og sameiginlegum ákvörðun
um hennar.“ Og Styrmir hélt áfram:
„Frá mínu sjónarmiði séð eru ís
lensk stjórnmál í öngstræti. Í raun
og veru ríkir stjórnmálakreppa í
landinu. Flokkapólitíkin er í eins
konar spennitreyju fyrri tíma. Þessi
flokkur getur ekki unnið með hin
um flokkunum, ekki vegna ágrein
ings um málefni líðandi stundar,
heldur vegna átaka löngu liðinna
tíma. Stjórnmálaflokkarnir eiga æ
erfiðara með að endurspegla sjón
armið kjósenda sinna og stuðnings
manna vegna þess að þeir eru of lok
aðir og þar af leiðandi of þröngsýnir.
Flokkarnir munu að óbreyttu líða
undir lok sem grundvallarstofnanir í
lýðræðislegu samfélagi ef þeim tekst
ekki að endurnýja sig í ljósi breyttra
þjóðfélagsviðhorfa.“
xB + xD
Það var í stjórnartíð xB og xD að
farið var í byggingu Kárahnjúka
virkjunar. Margtuggið loforð Hall
dórs Ásgrímssonar um stóriðju
á Austurlandi varð að veruleika.
Siv Friðleifsdóttir, ráðherra Fram
sóknarflokksins, sneri við ákvörðun
Umhverfisstofnunar þar sem virkj
unin var talin hafa veruleg og óaftur
kræf áhrif á lífríki Lagarfljóts og víð
ar. Eins og síðar kom í ljós var það
ekki að ástæðulausu að virkjunar
áformin fengu falleinkunn. Orkunni
úr Kárahnjúkavirkjun var í leiðinni
ráðstafað til álbræðslu á verði sem
ekki mátti upplýsa um en reyndist
miklu lægra en eðlilegt getur talist.
Það var í stjórnartíð xB og xD að
ríkisbankarnir voru einkavæddir.
Þá hófst „íslenska efnahagsundrið“
sem hefði frekar átt að nefna ís
lenska efnahagsviðundrið. Það tók
íslenska athafnamenn og ráðamenn
ekki nema 5 ár að ryksuga innistæð
ur fólks í öllum stóru bönkunum
og setja þá á hliðina. Verkið var svo
fullkomnað með því að sturta nið
ur gjaldeyrisvarasjóði þjóðarinnar í
leiðinni. Peningarnir fóru í „mon
ey heaven“ eins og útskýrt var í við
tali við helstu vonarstjörnu útrásar
innar en það nafn er vel við hæfi á
svartholum aflandsfélaga og skatta
skjóla.
Það var í stjórnartíð xB og xD að
hér varð til fasteignabóla sem olli
því að raunverð íbúðarhúsnæðis
tvöfaldaðist á 8 árum. Framboð af
lánsfé var meira en nóg og sjaldnast
hirt um að fara eftir lögum og regl
um, t.d. þeim sem banna vísitölu
bindingar við erlenda gjaldmiðla
eða ógagnsæja lánasamninga við
neytendur. En íslenskur almenn
ingur sat ekki við sama borð og ís
lenskir athafnamenn og stjórnmála
menn. Þegar bankarnir hrundu
höfðu flestir þeirra komið eigum
sínum í skjól eða selt hlutabréfin á
meðan greiningardeildir og ráða
menn fullyrtu að botninum væri
náð. Almenningur mátti hins vegar
éta það sem úti frýs.
Lærum af mistökunum
Skiljanlega kalla margir kjósendur nú
eftir réttlæti og vilja lausn sinna mála.
Það er ósanngjarnt að ráðvant fólk
tapi stórum hluta eigna sinna meðan
þeir sem tefldu djarft fá skuldirnar
afskrifaðar. Þeir stjórnmálaflokkar
sem bjóða lækkun skulda og lækkun
skatta ná greinilega eyrum kjósenda.
En verum ekki svo grunnhyggin að
trúa því að gamalgrónir flokkar sem
stundað hafa sjálftöku í stórum stíl
séu nú traustsins verðir.
Það er baráttan um Ísland sem
blasir nú við. 83% kjósenda í þjóðar
atkvæðagreiðslu staðfestu þann
vilja að náttúruauðlindir landsins
sem ekki eru í einkaeigu yrðu lýstar
þjóðareign. Alþingi hunsaði vilja
kjósenda. Með því að tryggja gömlu
helmingaskiptaflokkunum völdin
munu auðlindir landsins verða settar
að veði. Enginn þarf að efast um að
sérvaldir flokksgæðingar og athafna
menn í kallfæri við gömlu flokkana
munu glaðir taka að sér hirðingu
auðlinda í nafni atvinnusköpunar og
uppbyggingar.
Höfundur er kvikmyndagerðar-
maður og í framboði fyrir Lýð-
ræðisvaktina.
Aðsent
Sigurður Hreinn
Sigurðsson