Dagblaðið Vísir - DV - 03.05.2013, Blaðsíða 24

„Ég var bannfærð“
24 Viðtal 3.–5. maí 2013 Helgarblað
H
ún sagði mér að henni hefði
þótt þetta erfitt og hefði
orðið reið út í öldungana
fyrir að segja henni að hún
þyrfti að velja milli trúar-
innar og dóttur sinnar. Þetta sam-
tal áttum við í júní 2008 og hún dó
í október 2008,“ segir fréttakonan
Malín Brand um móður sína Val-
gerði Brand sem lést fyrir tæpum
fimm árum.
Móðir hennar hafði þá í nokkurn
tíma viljað komast út úr söfnuði
votta Jehóva sem hún hafði tilheyrt
í fjölda ára. Malín þekkti vel hversu
erfitt það var vegna þess að sjálf hafði
hún, fjórum árum fyrr, sagt skilið við
söfnuðinn – söfnuðinn sem hún ólst
upp í og hafði mótað hana sem barn.
Þar upplifði hún ýmislegt sem hún
í seinni tíð fordæmir. Út frá því hef-
ur hún einsett sér að neita aldrei sé
hún beðin um að segja frá reynslu
sinni. Þess vegna var það sjálfsagt
mál þegar rithöfundurinn Anna
Heiða Pálsdóttir bað hana um að
vera sér innan handar við að öðlast
skilning á hugarheimi barns í söfn-
uði votta Jehóva, þegar hún skrifaði
bókina Mitt eigið Harmagedón sem
fékk barnabókaverðlaun Skóla- og
frístundaráðs Reykjavíkurborgar á
dögunum.
Á skjön alls staðar
„Mér leið illa í skólanum og var ein-
mana. Ég upplifði mig alltaf á skjön
við krakkana og það skrýtna var að í
Vottunum upplifði ég mig líka eina á
báti. Ég var dálítið skrýtinn krakki og
var bara í mínum eigin heimi,“ segir
Malín og fær sér sopa af kaffi. Við sitj-
um á kaffihúsi í miðbænum og sterk
vorsólin skín inn um gluggana. Lág
jólamúsík er leikin í bakgrunni og
svartur köttur, sem minnir á jólakött-
inn vegna tónanna, liggur makinda-
legur í einum glugganum og horfir
á mannlífið í miðbænum. Vissulega
stingur jólatónlistin í stúf við árstím-
ann og kettir eru ekki algengir gestir
á kaffihúsum en þetta er skemmti-
lega skrýtið – svolítið í takt við Malín
sem segir frá á sinn afslappaða og
kímna hátt. Húmorinn hefur hjálpað
henni að takast á við ýmislegt.
Fyrstu jólin yfir tvítugt
Jólatónlistin sem ómar undir er kald-
hæðnisleg að ýmsu leyti. Malín hélt
fyrst upp á jól þegar hún var komin
yfir tvítugt og fór í fyrsta afmælið 23
ára. Og „hafði ekki einu sinni vit á að
kaupa afmælisgjöf“ segir hún hlæj-
andi frá. Í söfnuðinum var nefnilega
hvorki haldið upp á jól eða afmæli og
enn vekur þessi tími árs upp skrýtnar
tilfinningar innra með henni. Sárar
minningar úr æsku, tengdar þess-
um árstíma. Móðir hennar var í söfn-
uðinum en faðir hennar ekki. Það
þótti óvenjulegt og móðir hennar var
ávítt á samkomu fyrir að vera með
manni utan safnaðarins. Allt kom þó
fyrir ekki, þau giftu sig og níu mánuð-
um seinna fæddist eldri systir Malín-
ar. Fjórum árum síðar fæddist Malín.
Móðir hennar hélt áfram að vera í
söfnuðinum þótt eiginmaður hennar
væri það ekki. Dætur hennar fylgdu
henni á samkomur og ólust upp inn-
an safnaðarins.
„Pabbi hafði aldrei neinn áhuga
á að fara í söfnuðinn,“ segir Malín.
„Ég spurði hann oft út í þetta en fékk
engin almennileg svör. Hann hætti
samt að mæta í afmæli, jólaboð og
þannig uppákomur hjá fjölskyldu
sinni og við vorum svolítið einangr-
uð. En þau ræddu þetta aldrei neitt
sérstaklega við okkur. Svona var þetta
bara,“ segir Malín. Það þótti öðruvísi
og því upplifði Malín sig eins og fjöl-
skyldan passaði ekki alveg inn neins
staðar. Í skólanum þótti fjölskyldan
skrýtin og í söfnuðinum að vissu leyti
líka. Í skólanum var hún svo lögð í
einelti.
Eignaðist enga vini
„Það er skrýtið að segja það en ég
skil að vissu leyti af hverju ég varð
fyrir valinu, út frá því hvernig krakkar
hugsa,“ segir hún. „Ég var mjög ein-
kennilegt barn og kunni ekkert sér-
staklega mikið á mannleg samskipti.
Ég kom til dæmis ekki í skólann með
límmiðabók og fór að skiptast á lím-
miðum heldur kom ég og spurði
krakkana hvort þeir hefðu lesið Þór-
berg Þórðarson,“ segir hún og skellir
upp úr.
„Eftir á að hyggja þá voru
kennararnir samt eiginlega verstir.
Þeir stilltu manni upp við vegg og
spurðu hina krakkana af hverju
þeir gætu ekki verið eins og ég, það
var ömurlegt. Auðvitað sagði mað-
ur ekki múkk í skólanum og það
hefði verið frábært fyrir kennarana
ef allir hefðu steinhaldið kjafti allan
daginn.“ Hún segir kennarana hafa
reynt að siða hina nemendurna til
og biðja þá um að líkjast Malín sem
væri svo stillt. „Svo voru líka kennar-
ar sem voru hreinlega leiðinlegir við
mann. Ég skrifaði einhvern tímann
pistil um kennara í Snælandsskóla
sem kallaði mig fatlaða barnið. Hún
sagði við mig að henni fyndist óþol-
andi að hafa alltaf fatlað barn í eftir-
dragi. Ég sagði aldrei frá því heima
hvernig mér leið en þarna ákvað ég
að spyrja mömmu hvernig ég væri
fötluð,“ segir hún. „Mamma hringdi í
kennarann til þess að spyrja kennar-
ann af hverju hún hefði sagt þetta.
Þá sagði hún við mömmu að ég sæi
ekki neitt og það væri alveg óþolandi
að þurfa segja mér allt. Mamma tók
undir þetta og sagðist skilja að það
væri nú viss fötlun að sjá svona illa,“
segir Malín sem var með afar slæma
sjón á þessum tíma, mínus 8 eða 9.
Malín segir að þrátt fyrir að hún hafi
verið sér á báti þá hafi hún ekki beint
upplifað þetta sem einelti á þeim
tíma þó að vissulega hafi henni liðið
illa. „Ég upplifði mig aldrei sem neitt
fórnarlamb eða þannig, heldur bara
á skjön við aðra.“
Erfitt á jólunum
Það þótti líka furðulegt að hún væri í
Vottunum. Þó að hún hafi lítið talað
um það í skólanum þá var það aug-
ljóst því hún kom ekki í afmæli, söng
ekki afmælissönginn þegar einhver
átti afmæli í skólanum og jólunum
tók hún ekki þátt í. Hátíðir sem flest-
ir hlakka til vöktu með henni kvíða.
„Enn þann dag í dag eru jól og
páskar tími sem ég verð pínu skrýt-
in á, það rifjast upp leiðinlegur tími,“
segir hún einlæg og fær sér sopa af
kaffinu. „Í kringum jólin þurfti mað-
ur að loka eyrum og augum og það
var varla kveikt á útvarpinu, því það
var alls staðar eitthvað sem sneri að
jólum.“
Hún segir þó hafa verið verst
þegar krakkarnir töluðu um hvað
þeir hefðu fengið í jólagjöf. „Þá hafði
ég ekkert til málanna að leggja fyrir
utan það að ég talaði aldrei neitt.
Það var verst ef einhver spurði mig
að einhverju því ég mátti ekki segja
ósatt, það var algjörlega bannað í
trúnni og er auðvitað góð regla í líf-
inu. Við fengum heldur ekki páska-
egg. Þannig allt svona sem krakkar
metast á um í skólanum gat maður
ekki talað um. Ef ég var spurð hvað
ég hefði fengið í jólagjöf þá sagði ég
kannski frá einhverju sem ég hafði
fengið fyrr á árinu – ég fékk vasaljós
frá mömmu og pabba, eða eitthvað
í þeim dúr. „Ha, fékkstu vasaljós frá
foreldrum þínum í jólagjöf?“ spurðu
krakkarnir þá og þá sagði mað-
ur bara uuuh … einmitt,“ segir hún
hlæjandi frá. „Krakkarnir hafa hugs-
að hvað þetta væri skrýtin fjölskylda.
Þetta var erfiður tími. Enginn jóla-
boð, ekkert jólalegt heima hjá manni
og maður mátti ekki einu sinni segja
gleðileg jól.
Þegar hin barnabörnin áttu af-
mæli og svona þá vorum við ekki
partur af því. Okkur var ekki einu
sinni boðið það því þau vissu að við
myndum ekki koma. Það var rosa-
lega vandræðalegt að heimsækja
ömmu og afa þegar að jólin nálguð-
ust og maður sá alla pakkana undir
trénu og nöfn allra hinna barn-
anna. Og maður var alltaf að vona
að maður fengi kannski eitthvað.
Kannski eina baun, bara eitthvað en
við fengum aldrei neitt. Mér skilst
að mamma hafi bannað það,“ segir
Malín hugsi.
Trúboðið kvöl og pína
Í gegnum grunnskólaárin fann
Malín sér vini í bókum. Hún las mik-
ið og hafði óendanlegan áhuga á að
fræðast. Móðir hennar samþykkti
þó ekki allt það lesefni sem Malín
vildi lesa og eftir að hún hafði fundið
bókina Veröld Soffíu í fórum Malín-
ar og skilað henni á bókasafnið sótti
Malín í æ meira mæli í það að sitja á
bókasafninu og lesa þar sem enginn
gat truflað hana. „Ég las á bókasafn-
inu í Hafnarfirði því ég kærði mig
ekki um að mamma væri að krukka
í þetta. Mér leið stundum eins og ég
væri að gera eitthvað hræðilegt, eins
og ég væri að halda framhjá guði.“
Hún sótti líka samkomur hjá
Vottunum með móður sinni en systir
hennar hætti að mæta á samkomur
þegar hún var að komast á tánings-
aldurinn. „Hún braust út úr þessu
sem unglingur og nennti ekki leng-
ur að fara á samkomur. Mamma var
rosa leið og allir í söfnuðinum vor-
kenndu henni mikið að eiga svona
óþekkan krakka. Ég held hún hafi
í rauninni verið litin hornauga fyr-
ir að drusla ekki krakkanum með
en hún gat það ekki, systir mín var
alveg hörð á þessu. En ég var alltaf
að hugsa um að ég yrði að fara með
mömmu, annars yrði hún leið. Ég
fór í það hlutverk,“ segir Malín. Stór
hluti af starfi votta Jehóva er trúboð –
að ganga á milli húsa og boða trúna.
Það gerði Malín frá því hún var lítil
Fréttakonan Malín Brand ólst upp í sértrúarsöfn-
uði og var lögð í einelti alla sína grunnskólagöngu.
Átján ára giftist hún en skildi nokkrum árum síðar við
eiginmanninn og sagði skilið við söfnuðinn á sama
tíma þar sem eiginmaðurinn valdi trúna fram yfir
hana. Foreldra sína báða missti hún skyndilega með
nokkurra ára millibili, faðir hennar varð bráðkvaddur
en móðir hennar sá sér enga leið færa aðra en að
enda líf sitt þegar sonur Malínar var aðeins mánað-
argamall. Hún hefur aldrei gefist upp þótt móti hafi
blásið og nýtir sér mótlætið í starfi sínu og vonast til
þess að geta komið að gagni og léð þeim, sem ekki
geta tjáð sig, rödd. Líkt og hún hefði óskað að ein-
hver hefði gert fyrir sig.
Viktoría Hermannsdóttir
viktoria@dv.is
Viðtal
„Ég var mjög
einkennilegt
barn og kunni ekkert
sérstaklega mikið á
mannleg samskipti