Dagblaðið Vísir - DV - 03.05.2013, Blaðsíða 22

22 Umræða 3.–5. maí 2013 Helgarblað
D
eilur á vinstri væng íslenskra
stjórnmála urðu til þess í
næstum heila öld, að aldrei
tókst að mynda hér á landi
jafn öflugan flokk jafnaðar-
manna og verkalýðssinna eins og ráð-
ið höfðu ferðinni um áratuga skeið
um uppbyggingu velferðarsamfélaga
á hinum Norðurlöndunum. Ágrein-
ingurinn, sem sundrunginni olli, var
ekki fyrst og fremst um íslensk mál-
efni heldur um afstöðuna til stjórn-
málahreyfinga úti í heimi; í heimi
kommúnismans. Jafnvel löngu eftir að
stuðningur við slík öfl var falinn undir
yfirborði þeirra stjórnmálasamtaka á
Íslandi, sem upphaflega voru stofn-
uð til þess að leggja austurevrópskum
kommúnisma lið, þá voru forystu-
mennirnir á Íslandi enn að leita sam-
ráðs og koma á framfæri upplýsingum
um íslensk innanríkismál í trúnað-
arsamtölum við fulltrúa þeirra afla. Í
nýlega útkomnum minningum sínum
segir Svavar Gestsson t.d. frá því, að á
ráðherraárum sínum hafi Lúðvík Jós-
efsson, flokksformaður hans, kvartað
yfir því við fulltrúa austurþýskra
stjórnvalda að Svavar væri of gagnrýn-
inn í garð þeirra. Frásögn af þessum
fundi Lúðvíks með fulltrúum flokksins
mun hafa verið skráð og Svavar rekist
á þá tilvitnum í rannsókn sinni á skjöl-
um frá þeim tíma og verið lítið hrifinn
af. Þetta samtal á sér stað mörgum
áratugum eftir að fullyrt hafði verið
að búið væri að rjúfa öll tengsl flokks
þeirra Lúðvíks og Svavars við komm-
únistahreyfingar Austur-Evrópu. Þessi
tilvitnun sýnir, að fleiri hafa verið
„fólgsnarjarlar“ erlendra ráðamanna á
Íslandi en Snorri heitinn Sturluson.
Ný von
Þegar Berlínarmúrinn hrundi og í
eftirleik þeirra atburða hvarf þessi
ásteytingarsteinn vinstri aflanna á
Íslandi fyrir fullt og allt. Sú kynslóð
var þá komin til áhrifa í þeim tveim-
ur stjórnmálahreyfingum á vinstri
væng, sem hafði ekki sömu afstöðu
til þessara ágreiningsefna og for-
verarnir höfðu ýmist sjálfir haft eða
höfðu tekið í arf og mótast af. Fólk
í Alþýðubandalagi og Alþýðuflokki
ásamt fjölmörgum utan flokksbanda
þeirra töldu nú kominn tíma til að
grafa gamlar stríðsaxir og stofna til
samfylkingar allra lýðræðissinnaðra
jafnaðarmanna, sem svo lengi hafði
skort í íslenskum stjórnmálum. Til
þess var Samfylkingin stofnuð. Til
þess að samtök jafnaðarmanna gætu
orðið stjórnmálahreyfing, sem yrði
valkostur um forystu í íslenskum
stjórnmálum í stað þess hlutskiptis að
vera meðreiðarsveinn annars hvors
þeirra tveggja flokka, sem sett höfðu
svip sinn á íslensk stjórnmál áratugina
á undan. Til þess að svo gæti orðið
tók fólk eins og sá, sem þetta skrifar,
ásamt Jóhönnu Sigurðardóttur, Ástu
Ragnheiði, Ágústi Einarssyni, Össuri
Skarphéðinssyni, Rannveigu Guð-
mundsdóttur, Guðmundi Árna Stef-
ánssyni, Magnúsi Nordal og Reyni
Ólafssyni og fjölda annarra samherja
ásamt fornum andstæðingum eins
og Guðnýju Guðbjörnsdóttur, Mar-
gréti Frímannsdóttur, Svavari Gests-
syni, Guðbjarti Hannessyni, Ragnari
Arnalds og verkalýðsforingjunum
Karli Steinari, Karvel Pálmasyni, Pétri
Sigurðssyni, Grétari Þorsteinssyni,
Jóni Helgasyni, Ara Skúlasyni, Gylfa
Arnbjörnssyni, Kristjáni Gunnars-
syni, Hervari Guðmundssyni og Jóni
Karlssyni höndum saman um að búa
til nýja von, nýja framtíðarsýn reista
á öðrum viðhorfum en höfðu rústað
áhrifum lýðræðissinnaðra jafnaðar-
og vinstrimanna um áratuga skeið á
Íslandi. Suma þessa stofnfélaga þraut
örendið, aðrir samferðamenn leituðu
sér náttstaðar annars staðar – en von-
in hafði verið kveikt. Hún var vakin til
lífs. Markmiðið var ekki lengur utan
seilingar.
Áfall – og hvað svo?
Vissulega gengu einstaklingar til liðs
við þessa hreyfingu, sem ekki vildu
veita liðveislu sína í upphafi á meðan
allt var enn á huldu um árangurinn
en sáu sér tækifæri þegar tímar liðu
fram. Vissulega vildi í glýju þeirra hug-
mynda um eigin framgang gleymast
hið upphaflega erindi um að skapa
stjórnmálahreyfingu jafnaðarmanna,
sem orðið gæti valkostur um stjórnar-
forystu í stað hlutskiptis meðreiðar-
sveins annars hvors „stóru“ flokk-
anna. Sú vegferð stóð stutt og endaði
illa en tækifærið, meginmarkmiðið
var þó alltaf áfram til og innan seil-
ingar – þar til núna. Ég ætla ekki að
ræða ástæðurnar fyrir afhroði Sam-
fylkingarinnar í nýafstöðnum kosn-
ingum. Ég hef mínar skoðanir á því.
Þær skipta hins vegar ekki máli eins
og komið er. Það, sem skiptir máli, er
framhaldið – hvert það verður.
Og ég spyr sjálfan mig og ykkur
hin. Er staðan orðin sú, að upphaflega
markmiðið sé gengið okkur úr greip-
um? Er staðan orðin sú, að okkur –
fólkinu á vinstri væng íslenskra stjórn-
mála – séu búin þau örlög ein að vera
áfram til uppfyllingar í krosssaums-
verk hinna ríkjandi afla til áratuga í
íslenskum stjórnmálum? Er draumur-
inn um forystuhlutverk jafnaðar-
manna á enda runninn?
„Þá dreymir engan lengur“
Samfylkingin á að vera sanngjarn
flokkur. Framsóknarflokkurinn er
sigurvegari kosninganna og lofaði
vissulega miklu. Framsóknarflokk-
urinn á að fá tækifæri til þess að nýta
kjörfylgi sitt og efna fyrirheit sín við
íslenska þjóð. Hann sagðist þora.
Lagði sig undir. Samfylkingin á að
gefa honum tækifæri eins og Fram-
sóknarflokkurinn gaf Samfylkingunni
tækifæri fyrir fimm árum síðan. Sam-
fylkingin á að bjóðast til þess að verja
ríkisstjórn Framsóknarflokksins van-
trausti og veita Framsóknarflokknum
skjól til þess að fá fyrirheitum sínum
framgang, en Samfylkingin á ekki
að gangast undir stjórnarþátttöku
sem þriðja hjól undir vagni hvorki
með Framsóknarflokknum né Sjálf-
stæðisflokknum. Sé það gert, þá er
fest í sessi gamla kerfið um hlut-
skipti vinstri flokkanna á Íslandi. Þá
er draumurinn búinn. Á sú að verða
niðurstaðan nú, aðeins fimmtán
árum eftir að við skópum það tæki-
færi, sem íslenska jafnaðarmenn og
verkalýðssinna hefur dreymt um í
næstum heila öld? Við höfum séð
það á þeirri skömmu vegferð þegar
hagsmunir einstaklinga um eigin
framgang og frama gjörðust sterkari
hagsmunum heildarinnar – líka í
þessu samhengi. Eins vel og mér er
við mitt fólk, sem á allt gott skilið,
þá vil ég ekki sjá slíkt gerast aftur.
Undrar þig það, lesandi góður? Eða
er svo komið, að fólk hugsi ekki um
neitt annað en budduna sína? Sé svo,
þá er engin þörf fyrir jafnaðarmenn.
Þá skipta heildarhagsmunir einnar
þjóðar ekki lengur nokkru máli. Þá
getum við tekið upp fyrri hætti. Þá
dreymir engan lengur.
Hvað nú – jafnaðarmenn?„Er draumurinn um
forystuhlutverk
jafnaðarmanna á enda
runninn?
Aðsent
Sighvatur
Björgvinsson