Náttúrufræðingurinn - 2009, Qupperneq 56

Náttúrufræðingurinn
140
og nefdýr. Lengi var talið2 að poka-
dýr ættu rætur sínar að rekja til
Norður-Ameríku snemma á krítar-
tímabilinu (fyrir >100 milljón árum)
og að þá hafi frumpokadýr (Metat-
heria) kvíslast frá frumlegkökudýr-
um (Eutheria). Á þeim tíma var
Norður-Ameríka enn hluti af risa-
heimsálfunni Lárasíu í heimi sem
þá var skipt í tvær heimsálfur, hina
norðlægu Lárasíu og hið suðlæga
Gondvanaland (2. mynd). Árið 2003
fannst hins vegar steingervingur í
Kína sem gefur vísbendingar um að
fyrstu pokadýrin hafi þróast í asíu-
hluta Lárasíu og síðar dreifst vestur
þangað sem Norður-Ameríka er
nú. Steingervingurinn, sem kalla
má kínaposu (Sinodelphys szalayi),
er talinn vera 125 milljón ára3 (3.
mynd). Kínaposan var lítið, liðugt
rándýr sem talið er að hafi veitt
orma og skordýr og ferðast um
skóginn með því að hoppa milli
trjágreina. Þessi ótrúlega vel varð-
veitti steingervingur vakti mikla
athygli í vísindaheiminum4 því ekki
höfðu áður fundist pokadýrastein-
gervingar á þessum slóðum. Þeir
elstu sem áður höfðu fundist voru í
Norður-Ameríku, um 15–20 milljón
árum yngri en kínaposan.5,6,7
Á miðju krítartímabilinu dreifð-
ust pokadýr (ásamt legkökudýrum)
frá Evrópu til Afríku og þaðan til
Suður-Ameríku,8 en þá voru þess-
ir landmassar enn tengdir saman.
Þessum frumpokadýrum vegnaði
ekki vel í norðrinu og dóu öll
út, hugsanlega vegna samkeppni
við legkökudýr. Í Suður-Ameríku
dafnaði þessi hópur hins vegar
og tegundafjölbreytnin varð mjög
mikil.9 Í lok krítartímabilsins (fyrir
>65,5 milljón árum) tengdist Suður-
Ameríka öðrum landmassa, sem
nú er Suðurskautslandið og Ástr-
alía, og pokadýrin dreifðust yfir
þessa landbrú frá Suður-Ameríku
til Ástralíu (3. mynd).
Eftir aðskilnað í 200 milljón ár
tengdust Norður- og Suður-Ameríka
á ný fyrir um 3 milljónum ára. Við
það dreifðust margar tegundir
legkökudýra Norður-Ameríku yfir
landbrúna og margar pokadýra-
tegundir í Suður-Ameríku urðu
undir í samkeppninni. Þó lifa þar
enn 92 tegundir góðu lífi.10 Ein-
hverjar pokadýrategundir Suður-
Ameríku fóru yfir landbrúna til
Norður-Ameríku en einungis ein
tegund virðist hafa lifað af flutn-
inginn. Núlifandi afkomandi þessa
forvera er virginíuposan (Didelphis
virginiana), sem finnst nú um nær
alla Mið- og Norður-Ameríku.10
Þegar Suðurskautslandið skildist
frá Ástralíu (fyrir 40 milljón árum)
og Suður-Ameríku (fyrir 23 milljón
árum) kólnaði heimsálfan mjög og
varð ísi hulin. Pokadýrin sem þar
voru dóu smám saman út og vegna
íssins hafa mjög fáir steingervingar
fundist þar.11,12
Pokadýr finnast nú í Ástralíu,
Nýju-Gíneu, Suður-Ameríku og
Norður-Ameríku en fjöldi og fjöl-
breytileiki þeirra er mestur í Ástralíu
þar sem þessi undirflokkur spen-
dýra hefur blómstrað. Fjölbreytileiki
ástralskra legkökudýra er aftur á
móti lítill miðað við aðrar heims-
álfur og það gerir dýralíf Ástralíu
eins sérstakt og raun ber vitni. Ein
áströlsk pokadýrategund (Brushtail
Possum Trichosurus vulpecula) var
flutt til Nýja-Sjálands vegna loð-
dýraræktar en dýrin sluppu út, fjölg-
aði óheft og eru nú um 70 milljón
talsins. Þessar jurtaætur bókstaflega
éta sig í gegnum skóginn og valda
gífurlegu tjóni.
Maðurinn kom fyrst til Ástralíu
fyrir um 40–50 þúsund árum á
2. mynd. Rek megin-
landanna síðustu 225
milljón árin. – Conti-
nental drift in the last
225 million years.
Teikn./Drawing: US
Geological Survey.
3. mynd. Steingervingur kínaposunnar
(Sinodelphys szalayi) á Vísindasafninu í
Hong Kong. Hægra megin á myndinni sést
höfuð dýrsins og feldurinn hefur varðveist
mjög vel. – Chinese opossum (Sinodelphys
szalayi) fossil displayed in Hong Kong
Science Museum. The head can be seen on
the right and the fur is well preserved.
78 3-4 LOKA.indd 140 11/3/09 8:33:38 AM