19. júní - 19.06.2015, Blaðsíða 13

Ársrit Kvenréttindafélags Íslands | 11
Í þessari grein fjalla ég um konur í verka­
lýðshreyfingunni, sérstaklega um áhrif
og áherslur kvenna innan Alþýðusam­
bands Íslands. Konur áttu virkan þátt í
stofnun ASÍ árið 1916, en voru lítt áber­
andi í forystu sambandsins allt fram til
loka síðustu aldar. Verkakvennafélögin
sem stofnuð voru við upphaf verkalýðs­
baráttunnar hér á landi hafa öll smám
saman sameinast öðrum stéttarfélögum
og myndað með þeim stærri og öflugri
einingar.
Verkalýðsfélög
verða til
Í upphafi tuttugustu aldarinnar
urðu miklar breytingar á íslensku sam­
félagi. Fólk fluttist úr sveitum á mölina og
stærri byggðakjarnar mynduðust. Þessar
breytingar áttu sér vitaskuld aðdrag anda,
19. öldin var tími upplýsingar innar sem
einkenndist meðal ann ars af áherslu á
upp fræðslu og menntun almenn ings.
Nýir atvinnuvegir urðu til, eins
og þilskipaútgerðin sem efldist á ofan­
verðri 19. öld, og upp úr aldamótunum
1900 verður togaraútgerðin til. Rekstur
þessara nýju atvinnutækja reyndist mjög
arðsamur, peningar komust í umferð
þannig að verslun efldist, bæði innanlands
og við útlönd. Atvinnulífið varð fjölbreytt­
ara og nýjar starfsstéttir mynduðust.
Fámenn stétt verkafólks var orðin
til um aldamótin 1900. Íslenskt þjóðfélag
var í mikilli gerjun og bar þess merki að
fólk vildi komast úr sveitinni og koma
undir sig fótum annars staðar. Á fyrstu
áratugum 20. aldar urðu til og efldust
nýjar starfstéttir sem endurspegluðu
nýja atvinnuhætti, eins og verkakarlar
í landvinnu, sjómenn, iðnaðarmenn,
versl unarfólk, iðnverkafólk, bæði karlar
og konur, verkakonur í fiskverkun,
vinnu konur og fólk í opinberri þjónustu.
Kynskiptur vinnu-
markaður og kynskipt
verkalýðsbarátta
Vinnumarkaðurinn var frá upp hafi
mjög kynskiptur. Störf kvenna fólust
aðallega í fiskverkun og síldarsöltun en
þær störfuðu líka við upp­ og útskipun
við hlið karla fram eftir 20. öldinni. Þær
réðu sig sem vinnukonur á heimilum, sú
starfsstétt var fjölmenn á öndverðri 20.
öld en fækkaði í hratt eftir því sem leið
á öldina. Á hinn bóginn fjölgaði þeim
konum sem unnu við iðnað, opinbera
þjónustu og verslun en hlutur þessara
atvinnugreina efldist eftir 1930.
Í öllu þessu umróti urðu verkalýðs­
félögin til. Fyrstu félögin urðu hvorki
langlíf né störfuðu þau með skipu leg­
um hætti. Það var ekki fyrr en árið 1906
með stofnun Verkamannafélagsins
Dagsbrúnar að verkamannafélög fest­
ust í sessi. Það leið ekki á löngu áður
en konur ákváðu að stofna sín eigin
verka kvennafélög. Aðeins þremur árum
seinna, árið 1909, gerðu konur tilraun til
M
yn
d
: A
SÍ