19. júní - 19.06.2015, Blaðsíða 43

Ársrit Kvenréttindafélags Íslands | 41
Ég man vel þegar ég leit hand rita­
geymslu Landsbókasafns Íslands fyrst
augum. Ég gekk full eftirvæntingar
niður í kjallara Þjóðarbókhlöðunnar, inn
í geymslu á bak við þykka stálhurð. Þegar
ég kom inn greip mig sérstök tilfinning.
Þarna inni voru langir rekkar af hand­
ritum sem hafa verið í eigu Íslend inga
í gegnum aldirnar. Innst inni í salnum
voru bækur sem höfðu verið prentaðar
allt frá upphafi prentverks á Íslandi.
Þar fyrir framan, í mörgum hillu­
röðum sem hægt er að renna fram og
til baka, voru óprentuð handrit eftir
Íslendinga. Ég var forvitin að kanna
inni hald og uppruna þessara handrita.
Voru þetta handrit í eigu almennings
eða embættis manna, kvenna eða karla?
Hvaða sögu hafa þessi óprentuðu hand­
rit að segja okkur? Og hvaða sögu geta
þessi handrit sagt okkur um ævi og
menn ingarlíf kvenna á Íslandi síðustu
alda? Ég fékk leyfi til þess að skoða eitt
handrit og var það valið af handahófi,
þó með það í huga að í því leyndist verk
eftir konu.
Handrit kvenna í
íslenskum bókasöfnum
Á þessu ári er þjóðarátak í söfnun á
skjölum kvenna. Af því tilefni eru lands­
menn hvattir til þess að kíkja í gömul
gögn og athuga hvort ekki leynast gim­
steinar þar á meðal sem tengjast störf­
um kvenna. Talið er að slík gögn hafi
almennt skilað sér illa inn á söfn lands­
manna og er það miður.
Ef sú er raunin að handrit kvenna
hafi skilað sér illa til safnanna, spegla
þau handrit sem geymd eru í deildinni
aðeins karllægan þátt veraldarinnar?
Hvað segja rannsóknir um þátt kvenna
í handritamenningunni? Voru konur
ólæsar og óskrifandi eins og haldið
hefur verið fram eða tóku þær meiri
þátt í henni en áður var talið? Hér er
mörgum spurningum ósvarað. Lítum
rétt á tvær rannsóknir í þessu sambandi.
Margrét Eggertsdóttir hefur lagt
margt til málanna um varðveislu hand­
rita eftir konur. Í grein sinni „Um
kveðskap kvenna og varðveislu hans“
sem birtist í Vefni 1999 segir Margrét
að rannsóknir hafi sýnt fram á að konur
hafi komið oft við sögu í handritum og
að sum handrit hafi verið í eigu þeirra.
Einnig er talið að konur hafi haft áhrif á
það sem skrifað var upp og raðað saman
í handritunum. Enskar rannsóknir sýna
að konur hafi gegnt mikilvægu hlut­
verki í handritasögu, en þær áttu erfitt
með að fá verk sín prentuð og handrit
þeirra voru persónulegri og fjölluðu
frekar um einkalíf, fjölskyldu og heimili.
Það er miður að bókmennta­
fræðingar síðustu áratuga hafa gefið
skakka mynd af hlut kvenna í rit­
menning unni, einvörðungu vegna þess
að rannsóknir þeirra hafa snúið meira
að prentuðu efni en óprentuðu. Þegar
litið er á óprentuð handrit kemur í ljós
að konur hafa tekið meiri þátt í rit­
menningu fortíðarinnar en áætlað var.
Mörg handrit voru í eigu kvenna hér á
Íslandi vegna þess að konur erfðu frekar
handrit og lausafé, en karlar fasteignir,
jarðir og býli. Konur voru þó sjaldan
nefndar höfundar að þeim verkum sem
handritin geyma, en rannsóknir benda
til að karlar hafa löngum ríkt yfir hinu
ritaða orði.
Guðrún Ingólfsdóttir hefur rann­
sakað handrit Íslendinga og greinir frá
þeim í bókinni Í hverri bók er manns andi
árið 2011. Bókin fjallar um tilurð og
uppbyggingu handrita sem Íslend ingar
hafa skilið eftir sig. Guðrún skoðaði
handrit frá 18. öld hér á Íslandi, þegar
ný heimsmynd var að taka við af eldri
heimsmynd. Rannsóknin tók mið af
ólíkri menntun manna, en með því er
hægt að mynda sér skoðun á því hvað
hafi haft áhrif á efnisval og form hand­
ritanna.